Köy Mektepleri Müfredat Programı

Köy Mekteplerine Mahsus Müfredat Programı Bu program köy mektepleri için tertip edilmiştir. Köy mektepleri umumi (genel) ilk mekteplerden büsbütün ayrı bir mahiyette olması ne caizdir (uygundur) ne de doğrudur. Ancak köy çocuklarını, şehir ve kasaba çocukları gibi aynı program dâhilinde okutmada ilk tahsilin en mühim maksatlarından biri olan gençleri muhitlerine (çevrelerine) faal bir surette intibak ettirmek esasına muhalif düşer. İşte bunun içindir ki umumi ilk mekteplerin müfredat programlarının esaslarına sadık kalmak üzere köy mektepleri için, köy çocuklarının ihtiyaç ve alakalarıyla münasebetdar (alakalı) yeni bir müfredat programı izhar edilmiştir (hazırlanmıştır). Bu yek müfredatta Türkçe, Hayat Bilgisi, Hesap (Matematik), Hendese (Geometri) dersleri pek cüzi farkla umumi programın aynıdır. Yalnız Resim ve El İşleri dersleri de programa ilave olunmuştur. Küçük köylerde iktisadi zaruretler yüzünden üçüncü sınıftan sonra ayrılmak mecburiyetinde kalabilecek çocukların Türkiye Tarihi ve Coğrafyası ile Türk Vatandaşının Hak ve Vazifeleri hakkında esaslı malumat (bilgiler) alabilmelerini temin etmek için üçüncü sınıfa ayrıca “Yurt Bilgisi” dersleri konulmuştur. Bazı derslerin haftada tekrarı da yine köy ihtiyacına, köy mekteplerinin şeraitine (şartlarına) göre tadil edilerek (değiştirilerek) azaltılmış ve çoğaltılmıştır. Bir, iki veya üç muallimle idare edilen bir, iki, üç dershaneli köy mekteplerinde tedrisat (eğitim) bu program dairesinde başlayarak üç senede ikmal edilecektir ( yapılacaktır). Ancak köyün iktisadı ve iklimi şeraiti bu programın ikmaline müsaade olunmazsa o halde tedrisat maarif idaresinin tavsiye ve mıntıka amirinin tasdiki ile dört senede ikmal olunabilir. Lakin her ne olursa olsun birinci sınıf derslerinin bir sene zarfında ikmali behmehal ( mutlaka ) lazımdır. Halen dört ve beş muallimle idare edilen dört veya beş dershaneli köy mekteplerinde ilk devrenin üç sınıfında bu program dahilinde tedrisat yapılacak, ikinci devrede umumi müfredat programına göre derslere devam olunacaktır. Bu program dairesinde tedrisat yapılan mekteplerin üçüncü sınıfına muvaffak (başarı) ile ikmal eden çocuklar herhangi beş sınıflı ilk mektebin ikinci devresine (yani 4. Sınıfa) bila imtihan (imtihan olmadan) girmek hakkına haizdirler (sahiptirler). Üç sınıflı ve iki veya bir muallimli mekteplerde tedrisatın ne suretle idare olunacağını vazıhen (açıkça) gösteren cetveller ve numuneler programa rabıt (eklenmiştir) edilmiştir. Tedrisatta bu cetvellere göre hareket edilmesi lazımdır. Dört veya beş dershaneli mekteplerin en az üç muallimle idaresi lazımdır. Üç muallimi olmayan dört veya beş dershaneli mekteplerin bu haliyle devamları tecviz olunmaz (caiz görülmez). Üç sınıflı mekteplerde en az iki muallim bulunmak esastır. Kız talebesi çok olan mekteplerde muallimlerden birinin kadın olması şayan-ı tavsiyedir. (güzel bir tavsiyedir.) üç sınıfın bir muallimle idaresi ancak keti zaruret halinde caizdir. Binaenaleyh böyle kati bir zaruret hukuk etmedikçe üç sınıflı mekteplerin tek muallimle idaresi tarzına devam olunmamalıdır. Köy mekteplerinde bulunması zaruri asgari eşyanın bir listesi bu programa rabıt (ilave) edilmiştir. Nispeten cüzi bir meblağ mukabilinde tedariki kolay olan bu eşyanın mutlaka alınarak köy mekteplerinin asgari teçhizatının ikmali lazımdır. Terbiye ve tedriste daima göz önünde tutulacak hedefler 1- Tedrisat daima son derece ameli ve yani olunmalıdır. 2- Tedrisatdan maksat sadece malumat vermek değildir; belki çocuğun önünde hayatından ve bunun seyatının işine yarayacak bilgiye ve ittiyatlara sahip olunmasını temin etmektir. 3- Bilgi ve malumatın devamlı ittiyatlar husule getirecek derecede çocuğun rusumen temin oluması lazımdır. 4- Köy çocuğunu köy seyatına ve ev meyatına merbut olan milli, medeni ve insani fikir ve hislere sahip bir hale getirmek köy mualliminin en büyük mefkûresi olmalıdır. 5- Köylerde hayat şeraitini bugünkü insanlığın mütenasip bir dereceye çıkartmak için bilhassa köy kızlarının ev ve aile hayatını daha sıhhı ve daha iyi ve daha mesut hale getirecek bilgi ve ittiyatlara sahip olarak yetişmeleri lazımdır. Kızların terbiyesinde daima bu gaye hedef edilmelidir. 6- Vatanseverlik en yakın mahiyete karşı duyulan derin ve samimi alakadan başlar, binaenaleyh köy çocuklarının en yakın muhitleri olan kendi köyleri hakkında en lüzumlu bilgiye sahip olmaları ve daima köylerinin refah ve saadetine hadım olmak mefkûresi ile yetişmeleri lazımdır. 7- Köy çocukları da Türk cumhuriyetinin vatani işlerini muallimler idaresinde çocuklara münasebetlerinde bu noktayı göz önünde tutmalı ve her vesileden istifade ederek kendilerine büyük Türk inkılabının mefkurelerini (gaye, amaç) telkin eylemelidir. Bu programın tatbiki için her köy mektebinde bulunması mecburi olan eşyanın listesi 1- Türk Bayrağı: Asgari bir metre uzunluğunda olacaktır. Eni de muayyen nizam dairesinde boyu ile mütenasip olur. Bayrağın kumaş ve şekil itibariyle talimatnameye tamamen muvafık olması lazımdır. ( Bu talimatname ve kaliteden talep edilir.). bayrak her Cuma günü sabahleyin çekilir, akşamüzeri guruptan evvel behemehal (mutlaka) indirilir. Bayrağın mektep binası ön tarafına suret mahsusuyla dikilen uzun bir direğe çekilmesi lazımdır. Binasının penceresine, şurasına burasına eğri bir direkle takmak katiyen caiz olunmayan bir haldir. Bayrak çekilirken ve indirilirken orada hazır bulunanlar bayrağı selamlar. 2- Dershanelerde küçük kıt’ada yine talimatname dairesinde yapılmış birer bayrak bulundurulmalıdır. Bu bayrak dershanenin talebenin karşısına kalan duvarının ortasına ce yükseğe “ayı” sağ tarafına gelecek ve sath-ı duvar sahneye tetabuk (uyumlu) edecek bir surette levha gibi asılır. 3- Sıralar: Ucuz, sağlam ve kullanışlı olmalıdır. Köy mektepleri için ikişer kişilik basit şekilde sıralar en muvafıktır. 4- Muallim masası ve sandalyesi; (gayet sade şekilde ve sağlam) 5- 2 * 105 metre ebadında iyi boyalı bir kara tahta. (Yeni yapılacak veya tamir olunacak mekteplerde dershanelerin talebelerin karşısına kalan duvarına yerden 70 cm’den itibaren boydan boya bir metre eninde bir kara tahta yaptırılması muvafıktır.) 6- Muallimin evrak vesaire dolabı. (Basit, sağlam ve muntezim (düzgün), kilitli) 7- İl mekteplere mahsus Türkiye duvar haritası. İkinci ve üçüncü sınıf dershanelerinde birer tane bulunacak harika muntezim bir surette yüzlettirilecek ve çubuklara takılarak duvara asılmalıdır. 8- Yarım metrelik taksimatli (bölümlere ayrılmış) bir cetvel ile müntezim bir künye. Santimetreli ölçü şeriti. 9- Bir kutu iyi cins boya kalemi takımı. 10- Adi (sıradan) termometre (iyi cins olmalıdır.) tabii termometre (iyi cins ve kullanışlı olmalıdır.) 11- Bir burgu, bir keser, bir çekiç, bir testere, bir rende, bir törpü, bir kıskaç, bir kargaburnu, bir teneke makası, büyük çakı (iyi cinsten) yarım okka muhtelif cinsten çeşitli çivi. 12- Terzi makası. 13- Küçük şişe tentürdiyot, bir şişe amonyak, bir şişe saf ispirto, üç paket hidrofil pamuk, üç paket makum (kapalı) sargı bezi. 14- Talebe başı yarım okka hesabıyla icabı kadar büyüklükte ve temiz tutulmaya müsait musluklu bir içme suyu kabı. Üst kapağı gayet müntezim olmalı ve daima kapalı tutulmalıdır. 15- Bir badana fırçası (İcabında duvar badanalarını tazelemek ve kirleri izole etmek için.) 16- Bir çalı, bir hasır süpürge. 17- İlk tedrisat kanunu, ilk mektepler talimatnamesi, ilk mektepler ve köy mektepleri programları. 18- İyi işleyen sağlam bir duvar sati. 19- İyi cinsten kutuluca bir mercek. Derslerin Haftalık Tevzii (dağılımı) 1- Din dersleri her Perşembe günü okuldan sonra yarım saattir. 2- Jimnastik ve musiki için ayrıca saat tahsis edilmemiştir. Program haricinde olarak her sabah birinci dersten evvel ve her akşam son dersten sonra talebeye yekremi ( sanırım 15 dakikalık zaman dilimi) dakika jimnastik yaptırılacak ve şarkı söyletilecektir. (Bunun için köy mekteplerine mahsus bir “Musiki Risalesi ” ile bir de “Jimnastik Risalesi” neşr (açıklama) olunacaktır. Şarkıların ve hareketlerin bu risalelere göre söylettirilmesi ve okutturulması lazımdır.) 3- Pazartesi ve Perşembe günlerinden meada (hariç) hergün beş ders okutulacaktır. Pazartesi ve Perşembe günleri yalnız sabahları iki ders okutulur. Günün diğer zamanları mektebin temizliğine ve tertibine hasr (zaman ayırmak) edilir. Pazartesi günleri “küçük temizlik” yapılır. Mektep silinir, eşya ve alet temizlenir, herşey yerli yerine konur. Perşembe günleri büyük temizlik günüdür. Bu günlerde mektep duvarlar, kapılar ve camlar da dâhil olmak üzere tamamen temizlenir. Temizlik işlerine kız erkek bütün çocuklar iştirak edeceklerdir. 4- Ev işleri dersleri bunları tedris edebilecek kadın muallimi olan mekteplerde kızlara ayrıca gösterilecektir. Erkek muallimlerden bu program dahilinde tedrisat yapabilenler varsa onlar da bu dersleri okutabilirler. Kadın muallim veya tedris edebilecek erkek muallim bulunmadığı takdirde kırlar da erkekler gibi resim, el işleri ile meşgul edilir. Ancak programın ev ve kadın hıfz-ı sıhhasına ait kısımları kızlara mutlaka öğretilmek lazımdır. İki muallimli üç sınıflı mekteplerde vazifelerin nasıl ayrılarak derslerin ne suretle İdare edileceği (Bu esasa göre nasıl bir hafta programı yapılacağı ayrıca bir misalle gösterilmiştir.) • Resim derslerine el işleri dersleri de dahildir. • (*) Kadın muallim bulunan mekteplerde bu muallimler bir hafta umumi resim ve el işleri ile meşgul olacaklar, bir haftada faaliyete daha ziyade kızların “ev işlerine” hasr edere oğlan çocukları kendi kendilerine resim ve el işleri ile iştigal ettireceklerdir. • Çerçeve içindekiler kendi başlarına vazife ile iştigal edilecek derslerdir. Çerçeve haricindeki kalın harfle yazılmış olanlar ise muallimin bizzat meşgul olacağı derslerdir. Üç sınıfı bulunduğu halde yalnız iki muallimi mevcut olan köy mekteplerinde muallimlerden, elifba tedrisi (Alfabe öğretimi) hususunda ihtisası fazla olan, biri münhasiren (yalnı) birinci sınıfla iştikal edecektir. Diğer muallim ikinci ve üçüncü sınıfların tedrisatını derahde edecektir (üstlenecektir). Bunun için bu sayfadaki cetvelde gösterilen ders tevziatı (dağıtımlar) esasına göre hareket edilmesi lazımdır. Cetvelde ikinci ve üçüncü sınıflar hanesinde çerçeve içerisinde gösterilenler, talebenin kendi kendilerine meşgul olacakları derslerdir. Muallim bu talebeye mesela dersine göre ya resim veya yazı veyahut tahrir veya hesap vazifesi verecek; bunlar ders müddetince bu vazifeyi yapmakla meşgul olacaklardır. Muallim de bir taraftan diğer sınıf – cetvelde vazife verilen dersin karşısında gösterilen – ders ile bizzat meşgul olacaktır. Ancak muallim bir sınıfın dersi ile meşgul iken de ara sıra münasip fasılalarla diğer sınıfa teveccüh ederek talebenin vazifelerini ne suretle yaptıklarını, ne yolda çalıştıklarını gözden geçirmeli ve icap ederse onlara da izahat vermeli ve sayede (yol gösterme) bulunmalıdır. Cetvelde ikinci ve üçüncü sınıfların birlikte ve müşteriken (ortaklaşa) görecekleri derslerde bu iki sınıf talebesi aynı zamanda ders alırlar. Bu halde muallim programda iki sınıfın müşteriken almaları münasip olan mevzuları tedris eder. Bunlar haricindeki mevzular her sınıfa ayrıca tedris edilmek lazımdır. Bu cetvele nazaran ikinci sınıfın haftada sekiz dersi yalnız, altı dersi üçüncü sınıfla müşterik okutulacaktır. Muallim yalnız ikinci sınıfın dersleriyle meşgul olurken üçüncü sınıf talebesi bu derslerin karşısındaki çerçeve içindeki derslerden biri ile kendi başına iştikal edecektir. Keza üçüncü sınıf için de böyle hareket olunacaktır. Üç sınıflı iki muallimli mekteplerde üç dershane bulunursa muallim bir sınıfla meşgulken kendi kendisine meşgul olacak diğer sınıf talebesini ayrı bir dershanede bırakmak muvafık olur. İcap ederse talebenin içinden muallimin en layık gördüğü biri ders esnasında arkadaşlarının sükûnet ve intizam dairesinde çalışmalarına nezaret eder. Bu halde de muallimin ara sıra giderek talebeye icap eden telkinlerde bulunması, onların mesailerine yardım etmesi lazımdır. Bir muallimli üç sınıflı mekteplerde derslerin ne suretle idare edileceği. ( Bu esasa göre nasıl bir hafta programı yapılabileceği ayrıca bir misalle gösterilmiştir.) Müşteriken bir muallim uhtesinde (birleştirilmiş olarak bütün sınıfların tek öğretmenle idaresi Üç sınıfa mukabil yalnız bir öğretmeni bulunan köy mekteplerinde muallim mesaisini, bu sayfadaki cetvelde gösterilen tertip dairesinde tanzim edecektir. Esas itibariyle üç sınıflı bir mektebin en az iki muallimi olmak lazımdır. Ancak pek istisnai bazı hallerde böyle mekteplerin tek muallimle idaresi zaruri olunca tedrisat programında bu ihtiyaç ve zarurete Tevfik etmek tabii bir netice olur. İki numaralı cetvelde derslerin miktarı işte bu zarurete tadil edilmiştir (değiştirilmiştir). Umumi programda bulunmayan veya haftada tekrarı az olan istinsah, tahrir Kıraat derslerine fazla zaman tahsis olunmuştur. Buna mukabil de “Hayat Bilgisi”, “Yurt Bilgisi” derslerinin zamanları azaltılmıştır. Bu cetvele nazaran, birinci sınıfın haftada sekiz ders elifba, birer derste hayat bilgisi ve hesap görmesi lazımdır ki bu, cetvelin 1 numaralı kısmında gösterilmiştir. Muallim birinci sınıfla bizzat meşgul olurken ikinci ve üçüncü sınıflar müşteriken, cetvelde gösterilen derslerden birinin vazifesi ile kendi kendilerine iştigal edeceklerdir. O dört ders zamanında talebe kendi kendilerine, yazı, resim ve hesap ile meşgul olacaklar, muallim de diğer sınıfın dersini verecektir. İkinci sınıfın hafta zarfında suret-i hususiyede göreceği dersler cetvelin ikinci kısmında kalın harflerle gösterilmiştir. Muallim haftada altı ders ikinci sınıfla meşgul olacak, bu esnada birinci ve üçüncü sınıflar cetvelde gösterilen derslerin vazifelerini kendi başlarına yapacaklardır. Üç numaralı kısımda çerçeve içinde gösterilen derslerden sağdakiler birinci, soldakiler ikinci sınıfa aittir. Bu iki sınıf talebesi müşteriken bu derslerin vazifeleri ile meşgul olurken muallim üçüncü sınıfın aynı kısımda kalın harflerle gösterilen derslerini bizzat tedris edecektir. Tedrisatın bu yolda yapılması zaruri olan tek muallimli mekteplerde muallimler her sınıfa tahsis edecekleri zamanlarda azami derecede istifade edilmesi için en mühim ve arzulu bahislerini okutarak iyi derecede olan kısımları muhtasaren (kısa) geçeceklerdir. Tedrisat bu tarzda muayyen müddet zarfında bitirilemezse bütün programın üç sene yerine dört senede ikmali caizdir. Ancak birinci sınıf talebesinin mutlaka bir sene zarfınsa elifbayı ve hesabın mukaddimatını (girişini) bitirmelerine gayret olunacaktır. Üç sınıflı tek muallimli mekteplerde birden ziyade dershane veya dershane ittihazına ( gibi) elverişli mahal bulunduğu takdirde muallim bizzat meşgul olmadığı sınıfların talebesi en çok olanı diğer dershaneye göndermelidir. Bu halde o saatte muallimden doğrudan doğruya ders almayan iki sınıftan büyüğünün talebesinden muallimce en layık görülen biri arkadaşlarının sükûnet ve intizam dairesinde vazife ile meşgul olmalarına nezaret eder. Bir sınıfın dersleriyle doğrudan doğruya meşgul olan muallimin ders esnasında münasip fasılalar ihdas ederek (bularak) diğer sınıfların mesailerini de takip etmesi lazımdır. Bu tarzda idare edilen mekteplerde muallim programı dâhilîde olarak hiçbir sınıfa suret-i mahsuse de resim, el işleri ve yazı dersi göstermeye vakit bulamayacağı cihetle bu derslerin pek zayıf kalması mahsuru vardır. Bunun önüne geçmek için her hafta pazartesi ve Perşembe günlerinden birinde öğleden evvelki üçüncü saatte sırasıyla birinci sınıfa ayrı ve ikinci ve üçüncü sınıfa müşterik olarak resim ve el işleri il yazının esas kaidelerini öğretmesi lazımdır. Talebenin kendi başına meşgul olacakları zamanlarda gösterilen kıraat derslerinde talebe ya kendi kendilerine sessiz kıraat ile meşgul olurlar veyahut manzume ezberlerler veyahut da hususiyle üçüncü sınıfta kıraattan bir parçayı hulasetan (özet olarak) yazarlar. Muallimin birisi münhasıran (sadece) birinci sınıf ile meşgul olacaktır. Bu muallimin elifba tedrisinde mumarse (el yatkınlığı) olması lazımdır. Birinci sınıfın dersleri umumi tarzda cereyan edecektir. İkinci muallim ikinci ve üçüncü sınıfları birden okutacaktır: - Cetvelde çerçeve içine alınmış olan dersler, talebenin kendi başları9na vazife ile meşgul olacaklarıdır. - Karşılıklı ok işaretinin gösterdiği derslerde talebe birleşerek müşterik ders alacaklar. - Kalın harfle yazılmış olanlar çerçevesiz dersleri muallim bizzat tedris edecektir. - Müşterik kıraat derslerinde her iki sınıfın vasatı (ortalaması) seviyesinde uygun parçalar okutulacak veyahut talebeye ezber ve inşad, küçük temsiller, şifahi temrinler gibi faaliyetlerle işgal edilecektir. Münferit kıraat derslerinde her sınıf kendi seviyesine uygun parçaları okuyacaklardır. - Müşterik resim ve el işleri dersinde muallim bilhassa bu derslere ait kaideleri usulleri tedris edecektir. Çerçeve içine alınan dersler talebenin kendi başlarına vazife ile meşgul olacaklarıdır. Çerçeve haricindeki oklar bu derslerde hangi sınıfların birleşeceğini gösterir. Mesela cumartesi günü birinci derste ikinci ve üçüncü sınıflar birleşecek, bunlar kendi aralarında imla ve yazı vazifeleri ile meşgul olacaklardır. Aynı gün ikinci derste birinci ve üçüncü sınıflar kendi başlarına vazife ile meşgul olacaktır. Çerçevesiz ve kalın harfle gösterilmiş olan dersler muallimin bizzat tedris edecekleridir. Bu cetvele nazaran cumartesi günü birinci derste birinci sınıfın elifba’yı aynı gün ikinci derste ikinci sınıfın kıraat ı muallim bizzat okutacaktır. Mektepte fazla bir dershane bulunmadığı takdirde kendi kendilerine meşgul olacak talebe doğrudan doğruya ders alacak talebe ile birlikte aynı dershanede bulunur. Yalnız bu talebenin ayrı bir tarafta oturtulması daha kullanışlı olur. Türkçe Türkçe dersinin hedefi: İlk mekteplerde okutulan Türkçe derslerinin hedefi şunlardır: 1- Talebede, başkaları tarafından şifahen ve tahriren ifade olunan fikirleri doğru anlamak melekesini husule getirme. 2- Talebeye düşündüğünü, duyduğunu ve bildiğini diğer kimselere şifahen ve tahriren doğru ve güzel anlatmak kabiliyeti iktisap ettirmek (kazanmak). 3- Talebenin kullandığı kelimelerin manaları hakkında vazi’ (açık) fikre sahip olmalarını temin etmek ve bu suretle onları doğru düşünmeye alıştırmak. 4- Lisan vasıtasıyla çocuklarda iyi ve güzel hisleri tanımaya iterek kendilerinde sın (yaş) ve seviyelerine göre bir zevk duygusu uyandırmak. 5- Mahalli şiveleri isti’mal eden talebenin ifadelerini tedricen tahsis ederek onları müşterik milli şiveye (İstanbul Şivesine) istisnas ettirmek (alıştırmak). İlk mekteplerde her ne kadar Türkçe dersi, elifba, kıraat, inşad, temsil, imla, sarf ve yazı gibi kısımlara ayrılmakta ise de bunların her biri ayrı müstakil birer ders değildir. Heyeti mecmuası bir küllü (tamam) teşkil eder. Bu itibarla Türkçe zümresine dahil olan derslerin her biri bir diğerinin mütemmimi (tamamlayıcı) ve yardımcısıdır. Kıraat, yazı, imla, tahrir ve kuvvat birbirlerine sıkı bir surette merbut (bağlı) olacaktır. Bir sınıfın bütün derslerini behmehal (mutlaka) bir muallimin deruhde etmesi (üstlenmesi) lazımdır. Ancak ilk mektebin son iki sınıfındaki yazı dersinde bir istisna yapılabilir. Şifahi Temrinler (Sözlü Alıştırmalar) 1- Çocukların güzel ve düzgün söz söylemeye alıştırılmasına itina lazımdır. Bu maksatla Türkçe derslerinde ayrıca “şifahi ifade” temrinleri yapılmalıdır. Şifahi temrinler tahrir dersi derecesinde mühimdir. Lakin şimdiye kadar bu derse layık olduğu kadar ehemmiyet verilmemiştir. 2- Mektebimizde daha ziyade muallimlerinin takrir ve hatalarına maruz bulunan talebe ekseriyetle “ munfeil” (etkilenen, utangaç) vaziyette kalmaktadır. İfade temrinleri talebenin düşündüğünü, duyduğunu ve bildiğini kendi lafları ve üslubuyla anlatmaya bir vesile teşkil ettiğinden onu “faaliyete” sevk eder. 3- Şifahi ifade temrinler, haddi zatında büyük bir ehemmiyete haiz olmakla beraber, bu hususta etrafa gitmemek ve mevzuların çocuğa idrak seviyesine tecavüz etmemesine itina etmek lazımdır. 4- Şifahi ifade derslerinin gayesi geveze yetiştirmek veya papağan gibi nutuklar söylettirmek değildir; maksat çocukları kendi seviye ve iktidarları dahilinde mantıki düşünmeye ve bu suretle ifadeyi merama (ifade etmek istenene) alıştırmaktır. Çocukların ifade ve beyan kabiliyetlerinin tedricen inkişaf ettiğini (yavaş yavaş geliştiğini) asla unutmamalı ve onlara yabancı fikir ve hisleri ifade etmeye uğraşılmalıdır. 5- Şifahi ifade derslerinin mevzuları şunlardır. a- Çocuğun muhitinde bulunan eşya ve etrafında cereyan eden hadiseler, bu itibarla ifade dersi hayat bilgisi dersi ile sıkı sıkıya alakadardır. Bu ders muhitteki eşya, hadiseler ve vukuular hakkında çocuğun edindiği malumatı tavsi, tasnif ve tovzi edecektir. b- Çocuğun yaşadığı haller ve kendi kendisine yaşadığı müşahedeler. c- Masallar: Masal ve hikâyelerin çocukları ne kadar cezp ve teşhir ettiği malumdur. Bunan istifade etmelidir. Yalnız masalların pek fazla hayali olmamasına ve çocukları korkutacak onlarda muzirr (zararlı) kanaatler tevellüd edecek vakaları musavvir (tasvir eden) bulmamasına dikkat lazımdır. Masallar çocuğa o surette nakledilmeli ve mevzu öyle bir tarzda münakaşa edilmelidir ki – bir neticeyi ahlakiye matlub ( istenilen) ise- bu kendi kendine husule gelmiş olsun. 6- Kıraat, inşa ve tahrir dersleri de ifade dersine yardım edecektir. Kıraat kitabından okutulan bir parçanın meali serbestçe anlattırılacaktır. Keza hayat bilgisi, tarih ve coğrafya derslerinde de çocuğun bildiğini ve bellediğini miselsel (birbirine bağlı olarak) ve muntezim (düzenli) anlatmasına dikkat olunacaktır. 7- Mahalli şiveler ile konuşan çocukların ifadelerini ve telaffuzların tashih ederek onları İstanbul şivesiyle konuşmaya alıştırmalıdır. Bu hususta tedrice ( yavaş yavaş ilerlemeye) raiyet elzemdir. 8- Muallim ifade dersinde sıkılan, korkak, kekeme ve peltek çocukları bilhassa nazarı dikkate alacaktır, birincileri konuşmaya teşvik edecek ve ikincileri tashihe (düzeltmeye) uğraşacaktır. 9- Birinci senenin ifade dersinde evvela küçük hamleler teşkil edecek ve hamleler talebeye münferiden ve bazı kere de hep bir ağızdan tekrar ettirilecektir. Hep bir ağızdan telaffuz esnasında karışıklık ve gürültü olmamasına dikkat edilmelidir. 10- Şifahi ifade temrinlerinin mevzuları müsait düştükçe tahrir, el işleri, musiki derslerinin mevzularıyla rabıt edilecektir. Elifba (alfabe) ( Birinci sınıf haftada on iki ders) Elifba dersinin hedefi şunlardır: 1- Talebeye yedi-sekiz yaşındaki çocukların bildiklerini ekseriyetle kullandıkları kelimelerin yazılışını kıraatını öğretmektir. 2- Aynı kelimelerin imlasın (yazılışını) öğretmektir. 3- Çocukların yazılarını tedricen (yavaş yavaş) okunaklı bir şekle sokmak ve güzelleştirmek. Elifba dersinde muhtelif usuller vardır: 1- Tesmiye (isimlendirme) usulü: Harflerin elif (a), be (b), cim (c), dal (d), sin (s) gibi isimler ile belletip bad (sonra) heceler ve kelimeler teşkil etmekten ibarettir. İsimden sedaya (Sese) intikal güç olduğundan bu usul ile elifba okutmak memnudur (yasaktır). 2- Sureti usul: Evvela kelimeler hecelere, heceler sedalara tahlil edildikten sonra istihraç edilen (ortaya çıkarılan) sedanın harfi yazdırılır. Harflerden heceler ve hecelerden kelime terkip olunur (kurulur). b,d,t,r gibi samtlar (susmalı) mücerret ( tek başına) harekesiz talimi müşkil adeta gayrı mümkün olduğundan bu usul şahan-ı tavsiye değildir. 3- Kelime usulü: Bu usulde çocuklara harfler ve heceler öğretilmeden doğrudan doğruya kısa cümleler içindeki kelimelerin kıraatından ve yazdırılmasından başlanır. Bu usulde muvaffakiyetle ders okutabilmek için evvel emirde buna mutabık bir kitabın bulunması lazımdır. 4- Muhtelit (karışık, karma) usul: Sureti usul ile kelime usullerini ihtilatından (karışmasından) hâsıl olmuştur. Bu usul ile tedris ederken samtlar (sükunlu okunanlar) mücerret olarak mesela b,c,g, suretinde telaffuz ettirilmeyerek kendilerinden sonra gelen sa’t (kesme) ile birlikte mesela ‘baba, baca, ada, kara, kaba’ gibi manalı hece ve kelimler içinde öğretilecektir. Maarif vekâleti (eğitim bakanlığı) muhtelit (karışık) usulle kelime usulünden birini tercih hususunda muallimleri mahir bırakmıştır. Elifba tedrisinde alttaki noktalara dikkat edilecektir: 1- Elifba dersi, yazı ile aynı zamanda tedris edilecek ve çocuklar her okudukları kelime ve cümleyi yazacaklar ve yazdıklarını okuyacaklardır. İlk zamanlarda kurşun kalemle çizgili deftere yazdırmak muvafıktır. İlk zamanlarda taş tahtada isti’mal edilebilir (kullanılabilir9. 2- Tedrisatta kitaptaki temrinler (alıştırmalar) meada /başka) siyah tahtada mezul (fazla) temrinler yaptırılacaktır. Her derste yeni öğrenilmiş olan müteakip (sonraki) derslerdeki cümleler arasında sık sık tekrar ettirilecektir. 3- Elifba derslerinde geçen her kelimenin manası, isti’mali hakkında muallim şifahi temrinler yaptıracak ve bu kelimeleri ihtiva eden küçük cümleler teşkil ettirecektir. Her vesile ile olduğu gibi bu şifahi temrinler esnasında da yanlış telaffuzların, şive ve lehçe hatalarının tahsiline (düzeltilmesine) itina edilecektir. 4- Muhtelit usulle elifba tedrisini teshil (kolaylaştırma) maksadıyla muallim çeşitli harfleri duvar levhaları gibi vasıtalardan istifade etmelidir. Harflerin müstakil, başta, ortada ve nihayetteki şekilleri için ayrı ayrı levhalar yapmak ve bunları terkip ve isti’mal etmek pek müşkildir. Bunun için küçük levhalara herflerin yalnız müstakil şekilleriyle bir samt ve sa’tından oluşturulmuş heceleri yazmak ve bunlardan kelime ve cümle tertip ettirmek muvaffaktır. 5- Herhangi şekilde olursa olsun elifba tedrisinde tehecci (heceleme) memnudur. 6- Arapça kıraate ait olan “şedde, harfi tarif, tenvin” gibi işaretler Türkçe elifbaya dahil değildir. Ancak halk ve çocuk lehçesinde kesretle (sıklıkla) kullanılan bu kabil (türden) işaretleri havi (içeren) olan kelimeler klişe şeklinde ve son derste gösterilecektir. 7- Birinci sınıfta elifba okuturken bütün sene zarfında aynı seviyeyi muhafa etmek müşkildir. Seviyenin tehalüfü (birbirine zıt olması) alttaki sebeplerden ayrı kılar; a- Çocukların istidatları (kabiliyetleri) muhteliftir. Bazıları okuma-yazma mekanizmasını daha çabuk anlar. b- Çocukların bazıları mektep haricinde ebeveyninden ve ya sair (çeşitli) kimselerden muavenet (yardım) görmektedir. c- Bir sene evvel sınıfta kalanlarla büsbütün acemi talebe aynı sınıfta kabul edilmektedir. d- Mektebe devamda intizamsızlık (düzensizlik). Bu seviye tehalüfünün bir dereceye kadar öne çekmek için icap eden tedbirlerin ittihazı (kabul edilmesi) lazımdır. Eğer birinci sınıf iki şubeden mürekkep (oluşuyorsa) ise talebenin şubelere tefrikinde (ayrılmasında) seviye ve malumatları nazarı itibara (göz önüne) alınır. Eğer bütün talebe bir sınıfta okuyorsa talebe arasındaki seviyeler ehemmiyetli surette tehalüf edince muallim dershane dahilinde talebeyi iki kısma ayırır. Bir kısımla yekremi (sanırım 20 dakikaya karşılık gelen zaman dilimi) dakika diğer kısımla yekremi dakika meşgul olur. Muallimin doğrudan doğruya meşgul olmadığı yazı vazifesiyle işgal olunur. 8- Sınıfça elifba kitabının ikmalinden (bitirilmesinden) sonra ilk senenin mütebaki (geri kalan) aylarında elifbaya mahsus saatlerin selis (kolay) ve izahlı kıraata ve mütebaki okutulan parçalar dahilinde imla, inşa ve yazı tahsis olunur. Kıraat (Okuma) (ikinci ve üçüncü sınıflarda dört ders) Kıraat dersinin hederleri şunlardır: 1-Talebeyi okuduğunu anlamaya alıştırmak. 2- Okuduğunu anlatmaya alıştırmak. 3- Yeni lügatlar (kelimeler) öğreterek talebenin malumatını attırmak. 4- Çocuklarda selis (düzgün) ve okuma melekesini husule getirmek ( ortaya çıkmasını sağlamak). Bütün sınıfların kıraat derslerinde şu esaslara raiyet edilecektir.(uyulacaktır) 1- Kıraat dersinde ilk sınıflardan itibaren işlek ve pürüzsüz ve aynı zamanda manadar (anlamlı) bir surette okumayı temin etmek lazımdır. Okurken tenkit (noktalama işaretleri) işaretlerine dikkat edilecek ve sese mevzunun ifade ettiği manaya göre bir ahenk verilecektir. Çocukların mihenkli bir ahenk ve makamla okumalarına meydan vermeyerek okumakla konuşmak arasındaki gayri tabii (doğal olmayan) farklar azabilecektir. 2- Ders ve selis (düzgün) kıraatla (okumayla) beraber çocuklar, okurken okudukları parçanın mevzunu ve menderacatını ( ) anlamaya ve bilmeye alıştırılmalıdır. Bu maksadın husulü (ortaya çıkması) için bir parçanın kıraati (okuması) bittikten sonra kitaplar kapatılıp birkaç şakirt (öğrenci) tarafından anlatılmalıdır. 3- Kıraat dersi düz veya izahlı kıraat dersi şeklinde verilir. Eğer okunan parçadaki fikirler ve lügatler çocuğa malum ise, en ziyade, kıraat melekesinin husulüne itina olunur. Çocuklarca mevzunun anlaşılması müşkil ise ilk kıraattan sonra okunan parça izah olunur. Bu izahat esnasında mevzuda geçen fikirler ve verilen malumatın anlaşılmasına dikkat olunur. Bu münasebetle çocuklara yek lügatler (kelime) öğretilir. Lügatleri suret-i mecrde (şekilden çıkarmak suretiyle) okutmak caiz değildir. Münasip cümleler içinde kullandırarak canlı lisan çerçevesi dahilinde belletmek lazımdır. 4- Kıraat kitabı dahil ve haricinde çocukların sın (yaş) ve seviyelerine mütenasip (uygun) manzumeler dahi okutulur. Bunlardan bazıları ders esnasında tahtaya yazdırılarak ezberletilir usulüne tevfiken (uygun olarak) inşad edilmelidir (okunmalıdır). Mevzuların fikir ve kelime itibariyle güç olan kısımları izah edilmelidir. 5- Mükâleme (karşılıklı konuşma) tarzında yazılmış olan parçalar bazen karşılıklı iki veya üç çocuğa okutturulur. Bu suretle küçük temsillere hazırlık yapılmış olunur. 6- İlk sınıflardaki çocuklar kıraat esnasında mütakip (ardından gelen) kelimeyi sökemeyince bir hece veya kelimeyi müteaddid (birkaç kere) defalar tekrar ederler. Buna şiddetle mani olmak lazımdır. 7- Yukarı sınıflarda talebeyi biraz da sessiz kıraata alıştırmalıdır. Talebe seslerini çıkarmadan ve dudaklarını kımıldatmadan okumaya ve bu suretle okuduklarını anlamaya alışmalıdır. Sessiz kıraattan maksat çocuğun bütün dikkatini manaya vererek okuduğunu iyi anlayıp şifahen (sözlü) anlatabilmesidir. 8- Talebeye kıraat kitabında geçen kelimelerin lügat kitabında nasıl aranıp bulunacağı da öğretilmelidir. 9- Kıraat kitabında parçaları sırasıyla okutmak mecburiyeti yoktur. Muallim mevsimlere, hadiselere ve dersin Hayat Bilgisi vesair ( çeşitli) derslerle olan münasebetlerine göre okutulacak parçaları intihab eder (seçer). Ezber ve İnşad Bu dersin hedefi şundan ibarettir: Vezin ve kafiyenin yardımıyla çocukların bedia (güzel) hislerini tenmiye (arttırmak), hafızalarını takviye ve onlara iyi ve ahlaki fikirler telkin etmektir. Ezber ve inşad dersinin tedrisinde alttaki noktalara dikkat edilecektir. 1- Her sınıfta çocuklara okutulacak ve ezberlettirilecek manzumelerin (şiir) mevzuu o yaştaki çocukların hayat ve hissiyatına (hislerine) muvafık (uygun) olacak; bilhassa elem ve keder telin eden manzumelerden ziyade neşe ve haz veren manzumeler okutulacaktır. 2- Şekil ve vezin itibariyle manzumeler oldukça basit ve kısa olacaktır. Çocuklarca ezberlemek için bir defada yarım saatten fazla sayi’ (çaba) icap ettiren manzumelerin verilmesi muvafık (uygun) değildir. 3- Manzumeyi ezberletmeye başlamazdan evvel kitapları açıp kitaplar da yoksa siyah tahtaya yazıp birkaç defa yüzden (tahtadan okumak anlamında) okumak ve okutmak lazımdır. Bu esnada çocukların anlamakta müşkilat (zorluklar) çektikleri lügatler ve fikirler izah edilmelidir. 4- Kısa manzumelerin beyit beyit ezberlettirilmeyip baştan nihayete kadar müteaddid ( birkaç kere) defalar kıraat ettirmek suretiyle ezberlettirilmesi şayan-ı tercihtir (güzel bir tercihtir). Uzun manzumelerde bir iki kısma tefrik edilerek (ayrılarak) kısım kısım ezberlettirilir. 5- İnşad esnasında çocukların gayr-i tabii ve müfret (kendi başlarına) durumlar ve hareketler yapmamalarına, bid'iyyatına (sonradan çıkan şeylere) ve manzumenin mefadına (faydasına) aykırı durumlar çıkarmamalarına dikkat etmek lazımdır. Mesela hazin bir manzume gülerek, şen bir manzume ağlar veya tezlim (yumuşak) eder gibi bir seda ile okumaz. Mükâleme tarzında olan manzumeler karşılıklı olarak iki veya üç çocuğa okutturulabilir. 6- Bir sene zarfında bir sınıfta okutulan manzumelerin adedi pek çok olmamalıdır. Çok manzume belletmekten ziyade az fakat iyi ve güzel manzumeler belletmek çocukları usandırmayacak bunları vakit vakit tekrar ettirmek muvafık (uygun) olur. Yazı ( Birinci ve üçüncü sınıflarda haftada iki saat.) Bu dersin hedefi: Çocukları doğru, sade, güzel üslupla tahriren (yazmak suretiyle) ifade-i merama (dilek ve maksadını anlatmaya) alıştırmaktır. Tahrir dersinin tedrisinde şu esaslara raiyet (uymak) lazımdır: 1- Tahrir mevzuları daima talebenin ahval-ı ruhiyesine (ruh hallarine), sin (yaş) ve seviyesine muvafık olmalıdır. 2- Tahrir vazifeleri ibtida (ilk olarak) küçük cümlelerin terkip ve tahririnden başlar. Sonra bir madde (maya, öz) veya mevzuya müteallik (alakalı) basit birkaç cümleden müteşekkil (meydana gelmiş olan, oluşan) küçük tahrir vazifeleri tertip ettirilir. Çocukların müşteriken ( kendi kendilerine) beyan edecekleri fikirleri terkip ve tanzim suretiyle sınıfça tahrir vazifelerinde yaptırılır. Bunlar umumi bir deftere yazdırılır. 3- Tahrir dersinin mevzularını çocuğun mektepte ve mektep haricinde yaşadığı haller ve yaşadığı müşahedeler (gözlemlediği olaylar), hayat bilgisi dersinde anlatılan kısa hikâye ve masallar, kıraat kitabında okunan parçalar teşkil eder. Tabiyat ve eşya derslerinde çocuklar bizzat tetkik ettikleri mevzular hakkında gayet basit ve küçük raporlar tanzim ederler. 4- Tahrir vazifelerinin yapılmasında çocuklara mümkün mertebe serbesti (serbestlik) verilmelidir. Her bir vazife için plan vermeye hacet yoktur. Ancak yeki (toplu) bir tahrir numunesi için olan verilebilir. 5- Tahrir vazifelerini muallim bizzat tashih etmeli (düzeltmek), hataları kırmızı kalemle işaret etmelidir. Vazifelerin tashihinde imla, kavaid ( kurallar), fikir ve şive hataları nazar-ı dikkate alınır. Kesretle (sıklıkla) tekrar eden hatalar sınıfta münakaşa edilerek talebenin iştirakıyla tashih olunur. Fikir ve mantık hatalarının tashihinde çocukların orijinal ve samimi hislerine ve fikirlerine dokunmamalıdır. 6- Bilhassa köy mekteplerinin son sınıflarında çocuklara aile mektupları, basit senetler, istida’lar (dilekçeler) yazmayı öğretmek lazımdır. ( Haftada bir gün çocukların müste’dlerini nöbetle (sırasıyla) köylülerin mektuplarını yazmaya memur (vazifeli) etmek hem talebe için iyi bir mimarse (alıştırma) hem de köylüler için kıymetli hıdmet (hizmet) olur.) 7- Tahrir dersleri talebede müntezim ( düzenli) ve temiz yazmak itidadinı (yeteneğini) husule getirmelidir (meydana çıkarmalıdır). Talebenin vazife defterleri sene nihayetine kadar muhafaza edilecek ve sınıf sergisinde teşhir olunacaktır. İmla ( İkinci sınıfta haftada üç; üçüncü sınıfta haftada iki saattir.) 1- İmla dersi evvel emirde istinsah (kopya) ile başlar. Çocuklar, birinci sınıf programında zikredildiği gibi, okudukları kıraat parçalarını tamamen veya kısmen kopya ederler. 2- Dikteye (ezberden imlaya) başlandığı zaman tanrice raiyet şarttır. İbtida (başlangıçta) kısa cümleler, sonra sonra birkaç satırlık parçalar yazdırılır. Her imla dersi çocukların elce yazılmasını bilmedikleri kelimelerden birkaçını ihtiva etmelidir ve fazla uzun olmamalıdır. Dikteden evvel çocuklara, yazdırılacak parçadaki yeki kelimelerin tarz-ı imlaları gösterilmeli, sonra dikteye başlanmalıdır. 3- Muallim imla vazifelerini ya bizzat tashih eder veyahut talebenin defterini mübadele ettirdikten sonra aynı parçayı bir kere daha siyah tahtaya yazdırıp kendi nezareti altında yine talebelere tashih ettirir. 4- İmla derslerinde tenkit işaretlerinin (noktalama işaretleri) isti’mali (kullanılışı) de öğretilecektir. 5- İmla defterlerinin temiz tutulması e sene nihayetine kadar muhafaza edilmesi lazımdır. 6- İmladaki ıttıradsızlık (intizamsızlık, düzensizlik) ve kaidesizlik bilhassa ilk mekteplerin tedrisatında büyük müşkillatı (zorlukları) mucib olmaktadır. Maarif vekaletince ( Eğitim Bakanlığınca) kat’i teşkili tespit edilinceye kadar hiç olmazsa, bir mektepte ders okutan bütün muallimlerin yeksenk ( aynı ) bir imla kullanması lazımdır. Bilhassa her bir muallim bir kelimeyi her zaman aynı suretle yazmalıdır. Kıraat Tatbikatı ( Üçüncü sınıflarda haftada bir ders) Bu derste çocuklara sarf ve nahivinin (Dilbilgisi) en lüzumlu kaideleri kıraat, imla ve tahrir ile tatbikat (uygulama) yaptırılmak suretiyle öğretilecektir. Tariflerin (tanımların) ve lüzumsuz tafsilatın (açıklamalar) ezberletilmesinden kaçınılmalıdır. Öğretilecek kaideler şunlardır: İsimler, sıfatlar, isim ve sıfatlardan yapılan terkiple; fiiller, cümlede fiil, fail (özne) ve mefu’l (nesne)’nin yeri, mefu’llerin nevleri (çeşitleri); zamirler ve bunların isti’mali (kullanılışı); doğru cümle teşkili; yazıda kullanılan işaretler. (,;?! “ “ ( ) ) Yazı (İkinci sınıfta dört; üçüncü sınıfta üç saat.) Yazı dersinin hedefi, ilk mezun olan gençlere müntezim (düzgün), okunaklı, temiz ve sarih (anlaşılır) yazı yazmak melekesini kazandırmaktır. Bu gayenin tedricen husule gelebileceği asla unutulmamalıdır. İlk zamanlarda çocukların yazıları da resimleri gibi karışık ve iptidaidir (işlenmemiş, düzgün olmayan). Bu yazıyı ancak senelerce devam eden mütemadi gayretler ve ihtimamalar (özen göstermek) sayesinde tedricen ıslah etmek mümkündür. Yazı dersinin tedrisinde alttaki noktalara dikkat şarttır: 1- Birinci sınıfın elifba tedrisinde kıraat ile yazı dersi daima beraber yürütülecektir. Bir harfin hece ve kelime dahilinde kıraatını müteakip tarz tahrirde gösterilecektir. Muallim siyah tahtaya çizgiler çizerek bunların arasında yazı ve her iki dolu satır arasında bir satır boş bırakır. Talebe de kurşun kalemiyle çizgili defterlerine yazarlar. Muallim, yeki hurufu (bütün harfleri) ve şekli yalnız tahtaya yazıp talebeye göstermekle iktifa etmemeli (yetinmemeli), ibtida (başlangıcın) iki çizgi arasında hangi noktadan başlamak lazım geldiğine talebenin nazar-ı dikkatini celp ederek birbirini müteakip hangi istikamet ve şekillerde hatlar (çizgiler) çekileceğini göstermeli ve tarif etmelidir. Bunun üzerine talebeden birkaçına aynı hurufu (harfleri) siyah tahtada yazdırmalı, bir dereceye kadar muvafık husul olursa, muallim diğer talebelerin de tarifat veçhiyle (göstermek suretiyle) defterlerine kurşun kalemiyle yazmalarını emretmelidir. 2- Talebelerin imlalarını takviye maksadıyla birinci ve müteakip sınıflarda kıraat kitabından kopya vazifeleri verilir. Bu vazifeler ibtidaları (başlandıçta) kısa ve mahdud (sınırlı) olmalıdır. Çünkü vazife uzun olunca çocuğun canı sıkılır; sınıfta öğrendiği kaidelere raiyet etmemeye, gelişi güzel yazmaya başlar. 3- Nim (yarı) şeffaf kağıdı yazının üzerine koyup kopya etmek pek miyhaneki ( sanırım zor bir iş olduğu için ) bir iş olduğundan terbiyevi kıymetinden mahrumdur. Mündericat-ı yazının (yazının içeriği) usul tedrisine muvafık olmak şartıyla “Meşk Defterleri” (yazı örneği defterleri) isti’imal ettirilmelidir. Ba husus (özellikle) bazı meşk defterlerinde bir kelime veya cümle ibtida dolgun mürekkeple yazıldıktan sonra altına aynı kelime veya cümle noktalarla birkaç defa daha yazılmış ve temrinlere (alıştımalara) medar (sebep, vesile) olmak üzere sayfanın mütebaki (geri kalan kısımları) kısımları boş bırakılmıştır. Eğer hece ve kelimeler müşkilatlarına (zorluklarına) göre dizilebilmişse, bu meşk defterlerinin isti’mali pek faydalı olur. Sırf bu meşk mecmuaları sayesinde ki, bütün sınıfta hep birden yazı dersi verilmek mümkün olur. Sınıfta bu mecmualar isti’mal edildiği takdirde de muallimin tahtada izahat (açıklama) vermesi lazımdır. Bu defterleri isti’mal eden talebe ilerideki sayfaları da doldurmakta isti’mal ederler. Yürüyüşün hep beraber olunmasını temin için muallim her ders esnasında nereden nereye kadar yazılacağını tespit etmelidir. 4- Çocuklar ikinci sınıftan itibaren mürekkep ve demir kalemle yazmaya alıştırılmalıdır. Fakat bu hususta temizliğe son derece raiyet lazımdır Hayat Bilgisi A- Dersin hedefi: Hayat Bilgisi dersinin tedrisinde takip olunacak hedefler şunlardır: 1- Çocukların köyü ve köyü civarında tesadüf edilen en maruf taş, maden, nebat (bitki) ve hayvanları ona tanıttırmak; etrafındaki cereyan eden tabii hadiseleri (doğa olaylarını) tetkik ve izah ettirmektir; canlı mahlûkların şeraiti hayatıyesini (hayat şartlarını), bunların yekdiğerlerine (bir diğerlerine) karşı icra ettikleri tesirleri göstermek. 2- Bir taraftan suyu, havası ve toprağıyla mühit-i tabiiyenin (doğal çevrenin) insan üzerine yaptığı tesirler; diğer taraftan insanın hayvan beslemek, orman yetiştirmek, toprağı işlemek, yollar yapmak, kanallar açmak suretiyle tabiat üzerinde vuku (meydana) getirdikleri tahvilleri (değişiklikleri) göstermek. 3- Çocuğun köyü ve köyü civarında mesai ve faaliyetlerini tatkik ettirmek. Aile, nahiye, belediye ve hükümet teşkilatını gayet müşahhas (teşhis eden) bir surette öğretmek. 4- Müşahedeye müstened (örneklerle göstererek) takrirlerle çocuklara insanın vücudu ve vücuttaki azalarının vazifeleri hakkında malumat vermek. 5- Mektep hayatında, aile veya şehir mühitindeki insanların arasında tahdis eden (meydana gelen) hukuki vakalar münakaşa edilmek veyahut hayali masallar ve hikayeler nakil etmek suretiyle çocuğa ahlaki telkinler yapmak. 6- Mektebin bulunduğu köy ile civarının eşkal ve arazi tetkik ettirilerek coğrafya ve yine aynı mühit dahilinde tesadüf edilen meşhur binalarla adları hakkında malumat vererek tarihe bir hazırlık yapmak. 7- Hayat Bilgisine dersine taalluk (bağlı) müşahede ve tecrübeleri ve dersle alakadar resim, el ve toprak işlerini ve koleksiyonları bizzat çocuklara yaptırmak suretiyle onları “faaliyete” sevk etmek, kendilerine işlemek ve çalışmak zevk ve hevesini vermek. 8- Bir taraftan çocuğun müşahede kabiliyetini arttırmak, diğer taraftan gördüklerini ve bildiklerini bizzat şifahen (sözlü olarak), tahriren (yazmak suretiyle) ve iş vasıtasıyla doğru ve güzel ifadeye alıştırmak. Hayat Bilgisi derslerinde çocukların – sınlarıyla (yaşlarıyla) mütenasip olarak – “ifade ve beyan” kabiliyetlerinin inkişafına (meydana çıkmasına) bilhassa itina olunacaktır. 9- Müşterik mesai sayesinde talebe teavün (yardımlaşma) ve tesanüd (karşılıklı yardımlaşma) hislerini uyandırmak ve kutlandırmak. B- Hayat Bilgisi dersinin tedrisinde alttaki noktalara dikkat dilecektir: 1- Hayat Bilgisi dersi bütün derslerin esas mihverini teşkil edecektir. Lisan, hesap – hendese (matematik-geometri), el işleri-resim dersleri, bu dersle sıkı bir surette münasebetdar olacaktır. Mamafih hayat bilgisi programında sayılan mevzuların tedrisinde nokta-i hareketin mutlaka hayat bilgisi olması icap etmez. Bazen hesap-hendese, lisan, el işleri, resim gibi dersler dahi mevzulardan biri veya haricinden bir mevzu için nokta-i hareket olabilir. Bilhassa çocukların müşterik bir alaka gösterdikleri bir hadiseyi ve mevzuyu nokta-i hareket ittihaz etmek (kabul etmek) muvafık olur. Çocukların kendiliğinden doğan böyle alakalarından istifade etmeye muallimin fatanet (çabuk kavrayış) ve zekâsına bırakıverir. 2- Umumiyetle tedrisat mevzuları programda sayılan maddelerdir, fakat programdaki sıranın harfiyen tatbiki mutlaka lazım değildir. Muallim bir senede programı ikmal etmek şartıyla bazı taktim ve tehirler yapabilir. Fakat mevsimlerdeki sıranın ihmali caiz değildir. 3- Her hadiseyi ve vukuyu anında takbik etmek lazımdır. Güneş tutulması, kuyruklu yıldız zihveri, şimşek çakması, yağmur, kar ve dolu yağması, fizan husulü gibi hadiseler vakıalar esnasında tedrisatta nokta-i hareket ittihaz olunmalıdır. 4- Memleketin her tarafında tabii mühitin ahval-ı şeraiti, o mühitte yaşayan insanların hayat ve maişet tarzları bir değildir. Mesela Erzurum yaylasında, Adana ovasında veya Marmara sahillerinde bulunan çocuklar birbirinden çok farklı tabii manzaralar, iklim şeraiti ve iktisadi faaliyetler karşısında bulunurlar. Bu cihetle mektebin köyünde veya kasabasında, dağlık bir yerde veya ovada, sahilde veya dahilde (içerilerde) bulunmasına nazaran hayat bilgisi dersinin mevzularında bazı tadilat yapmak lazımdır. Esasa sadık kalmakla beraber mahalli icabat ve şeraite göre programda yapılması lazım gelen tadilatı mıntıka eminleri usulü dairesinde tayin ve tebellüğ (tebliği kabul etme) ederler. Mesela Adana muhitinde pamukçuluğa, Bursa’da iplikçiliğe, Samsun havalisinde (çevresinde) tütüncülüğe, İzmir’de incir ve üzümcülüğe ehemmiyet mahsusa atfetmek lazımdır. Keza sıtma mıntıkalarında bu hatalığın esbabları (sebebleri), kurutma ve tedavi çareleri çocuklara layıkıyla öğretilmelidir. 5- Hayat bilgisi dersini, müşahedelere istinaden vermek icap ettiğinden müsait havalarda muallim talebesini avlu ve bahçeye müsait olmayan yerlerde her sınıf talebesi hiç olmazsa birkaç saksı çiçek yetiştirmelidir. Velhasıl (kısacası) muallim en münasip fırsat ve faaliyetlerden istifade ederek talebeye tabiat muhabbetini telkin etmelidir. Bundan meada muallim talebesine köye en yakın kasabanın Pazar yerini, pazardaki alışveriş hayatını, demirci, doğramacı, kunduracı ve terzi vesaire esnaf dükkanlarını ve mektep civarındaki fabrika, değirmen vesaire göstermelidir. 6- İkinci ve üçüncü sınıf talebesi hayat bilgisine mahsus olmak üzere birer defter tutarlar. Bu deftere yaptıkları müşahedelerin hulaselerini (özetlerini) yazarlar. Bütün sınıfın iştiraki ile mektep içinde umumi bir koleksiyon yapılır. Bunun tertip, tanzim ve muhafazasını talebe derahte eder (sağlar). Muallim yalnız rehberlik eder ve talebenin mesaisini murakabe eder (inceler). 7- Talebeye münferiden yapmak üzere bazı vazifeler verildiği gibi bazen bir vazifenin ifasını bütün sınıf veyahut talebeden bir gurup deruhde eder (üzerine alır), bunlar müşteriken çalışılır. Mesela çocuklar kibrit kutuları, tahta mukavva parçaları gibi basit vesaitten istifade ederek bir şimendifer yapmak isterler. Bunlar gurup gurup ayrılıp kumdan yollar yaparlar. Kalınca tellerden raylar döşerler, kibrit kutularını vagon tahvil (dönüştürmek) ederler. Tekerlerini oyar ve yapıştırırlar. Tahta parçalarından veya mukavvadan istasyon binasına benzer bir şeyler yaparlar. Bidayette (başlangıçta) bu eşyaların mükemmel olması matlub (gerekli) değildir. Maksat çocukları faaliyete sevk etmek, gördüklerini ve bildiklerini iş vasıtasıyla ifadeye alıştırmak, onların küçük mahile (düşünmeye sebebiyet veren işaret) ve muhakemelerini işletmektir. 8- Çocukların müşterik faaliyetleri için her bir mektepte laakıl birayeş ( ? ) odasının tefriki lazımdır. Bu odada işlemeye mahsus masalar ve kullanılacak aletler bulunur. Ayrıca iş odası tefrikine binası müsait olmayan mekteplerin dershanelerinde adi sıralar iş masası haline kalb edilebilir (dönüştürülür). (Mektep atölyeleri albümüne müracaat.) 9- Bir sene zarfında talebenin tuttukları müşahe defterleri, yaptıkları işler ve koleksiyonlar muhafaza edilecek ve sene sonunda muallimin murakebesi (gözetimi) altında yine talebe tarafından tertip ve tanzim edilecek sınıf sergisinde teşhir olunacaktır. 10- Her sene 29 Teşrin-i evvel (ekim ayı) tarihine müsadif (tesadüf eden ) Cumhuriyet Bayramı ile Büyük Millet Meclisi’nin kaştına (açılmasına ) müsadif 23 Nisan Bayramı mektepte ayrıca tesaid (?) edilecektir. Bu maksadla bayramdan bir hafta evvel talebe, hazırlığa başlarlar. Dershanelerini ağaç dalları, çiçekler ve kağıttan tezyinat (süsler) vesaire ile süslenir. Program mahmul olmak şartıyla bayram mektebe tesmil edilir. Bu münasebetle çocuklara cumhuriyet umdeleri (prensipleri) telkin olunur. Merasimden sonra ve ertesi gün mektep tatil edilir. 11- Köylerde nesilden nesle intikal eden batıl itikatlarla (inançlarla) fena itiyatların (alışkanlık, huy, adet) mesela güneş ve ay tutulunca silah atmak, yatırlara adak bağlamak, muska ile hastalık tedavisine çalışmak gibi hallerin sırasında yapılacak münasebetli telkinlerle izalesine (? Sanırım azaltılmasına) gayret edilmelidir. Ancak bunda çok itinalı hareket etmek ve müfret hareketlerle hisleri rencide etmeye ve münafi (zıt) tesirlere mahal bırakmamaya çalışmak lazımdır. 12- Münasip zamanlarda çocuklar köyün alışverişindeki kasabaya götürülmeli, orada pazar yeri, belediye teşkilatı, hükümet ve muhakeme (mahkeme), posta idaresi ve diğer müşahedeye şayan yerler kendilerine gösterilmeli, bunların maksat ve manaları izah edilmelidir. Birinci Sınıf (Haftada dört saat) Dershanemiz 1- Dershanede çocukları sıralara oturtmak ve her birinin yerini tayin etmek. Çocukların boylarını ölçmek ve sakallarını taratmak. 2- Talebenin muallimle ve birbirleriyle tanışması; talebeye isimlerini söyletmek; babalarının isimlerini söyletmek. 3- Selamlaşmak; mektebe gelince ve mektepten giderken selamlaşmak; sokakta muallimi selamlamak. 4- Dershanemiz; kapı, pencere, duvarlar, tavan, döşeme. 5- Dershanemizin eşyası; sıralar, kürsü, yazı tahtası, sandalye, masa, kağıt sepeti, çiçek saksısı vesaire. 6- Talebenin ders eşyası; çanta, kitap, kalem vesaire. Bunların en münasip surette isti’mali ve muhafazası. 7- Mektebin binası ve muhtelif kısımları (mektebin taksimatına göre) 8- Mektebin avlusu ve bahçesi; oyun mahalli, çeşme, çiçek bahçesi, abdesthane vesaire. (arsanın taksimatına göre.) 9- Mektebin nizamına talebenin alıştırılması; mektebe ne zaman girilir? Ne zaman evimize gideriz? Dershaneye nasıl girilir? Mektebin neresinden ve ne zaman çıkılır? Nerede ve ne zaman çalışırız? 10- Mektepte zaman; sabahları saat kaçta geliriz? Öğleyin saat kaçtır? Gece kaçta yatarız? Gece yarısı saat kaçtır? Haftanın günleri. 11- Vücudumuzun ve elbisemizin temizliği; eller, yüz, ense, kulaklar, saçlar, tırnaklar ve ayaklar. 12- Mektepte temizlik; çamurlu ayakkabılarla dershaneye girmeyelim, dershanede toz kaldırmayalım, kağıt parçalarını yerlere atmayalım, mektep eşyasına zarar getirmeyelim, abdesthaneleri temiz kullanalım, muslukları temiz tutalım. Evimiz ve Ailemiz 13- Evimiz nerededir? Onun muhtelif kısımları. İyi bir köy evinin nasıl olacağı. 14- Evimizin avlusu ve bahçesi. 15- Evimizin eşyası. 16- Evimizin muhafazası. Yangın tehlikesinden sakınmak. 17- Evimize giderken çıktığımız yollar. Yollarda nasıl yürümeliyiz? Yollarda tehlikeler (bilhassa büyük şehirlerde otomobil tehlikesi) bunlardan sakınmak. 18- Ailemiz, babamız, annemiz, kardeşlerimiz, akrabalarımız, anamızın evdeki işleri. Bizim işlerimiz, yaşımız, babamızın, kardeşlerimizin yaşları. 19- Evimizin temizliği. 20- Babamızın, annemizin işleri: sanatlar ve meslekler (muhite göre) Sonbahar 21- Yazın havalar nasıldı? Sonbaharda havaların soğuması, yağmur, sis, rüzgar (havanın tebdillerine ‘değişme’ göre) 22- Sonbaharda ağaçlar ve çiçekler; ağaçlar yapraklarının dökülmesi. (elma, armut gibi birkaç ağaç müşahede ettirdikten sonra) 23- Sonbaharda hayvanlar; kırlangıç, leyleklerin vesair kuşların uçup gitmesi. Köylünün yardımcıları: öküz, inek, bakir (sığır sürüsü) 24- Sonbaharda insanların işleri (muhite göre): çiftçinin mahsullerini ambarına taşıması. Mahsullerin devşirilmesi (muhite göre üzüm, ceviz, patates, palamut vesaire.) 25- Çiftçinin çift sürmesi ve tohum ekmesi. 26- Ailede kış hazırlıkları: tarhana, bulgur, erişte yapmak, muhtelif turşular kurmak, reçeller yapmak, kömür ve odun tedarik etmek. Alışveriş: para, okka, arşın. 27- Sonbaharda çocukların oyunları: topaç, çember vesaire. Cumhuriyet Bayramı 28- Bayrak, donama, şenlik: Cumhuriyet Bayramına münasebetiyle çocuklarla birlikte dershanenin süslenmesi, çiçeklerden, kağıt zincirlerden tezyinat (süsler) Kış 29- Kış geliyor: havaların değişmesi, günlerin büsbütün kısalmasına dikkat. İlk alametler: çiğ, kırağı, soğuk, rüzgar, bulutlar, yağmur, kar. 30- Mektepte kışa karşı hazırlık: dershanemizin sabası nasıl kurulur? Odun, kömür, mangal. 31- Kışın hayvanlar nasıl yaşarlar? Evlerimizdeki hayvanlar köpek, kedi, fare. Kırlardaki hayvanlar, kuşlar ve kuşlara merhamet. 32- Kışın açıkta çalışan insanlar (muhitine göre): kayıkçılar, gemiciler, amale, polis, bekçi. Bunların çalışmasından bizim kazandığımız rahat insanların birbirine yardımı. 33- Fakirler ve kış: hasseten (özellikle) yetim ve fakir çocuklar, yardım ve yardım şekilleri. 34- Kışın mekteplerde temizlik, sokakların çamuru, mektebin çamurdan korunması, üst-başımızın temizliği. 35- Çocukların kış eğlenceleri: kızak, kardan adam yapmak, kış gecesi dilediğimiz masallar (dev, peri masallarından içtinap (uzak durarak) ve odada dinledikleri bu nevi masallar hakkında fikirleri tashih edilecektir.) 36- Vücudumuz: vücudun harici azası hakkında bilgi, kışın vücudumuzu nasıl korumalıyız? Elbise ve elbise hıfz-ı sıhhası, soğuk algınlığı tedavisi. 37- Vücudumuzda temizlik: yüzümüzü, ellerimizi, ayaklarımızı yıkayalım, yerlere tükürmeyelim, mendil kullanmak, burun temizlemek, bit ve bitten korunmak. İlkbahar 38- Günlerin uzaması, havaların ısınması, karların erimesi, derelerin, nehirlerin kabarması. İlkbaharda mekteplerde yapılan işler, sobaların kaldırılması. Evlerin temizlenmesi. 39- Köylerde ilkbahar (mıhite göre): badem, şeftali, erik, kaysı, elma, armut, kiraz, vişne ağaçlarının çiçek açması ve yapraklanması, ağaçların tırtıllardan temizlenmesi. İlkbaharda bahçıvanın işleri, ağaç köklerinin açılması, dalların budanması, bahçeye, saksıya arpa, fasulye, nohut gibi tohumların ekilmesi. 40- Baharda sebzeler (muhite göre): bakla, sakız kabağı, marul, hıyar. Sebzelerin çocuklara pek faideli olduğunu. Bahçıvanın sebze bahçesindeki işleri, fidelerin yetiştirilmesi, yeki sebzelerin dikilmesi, sebzelerin toplanıp pazarlarda ve dükkanlarda satılması. 41- İlkbaharda çiçekler (muhite göre) çocuklara gül, karanfil, lale, menekşe gibi çiçekleri tanıtmak, saksılara veya bahçeye çiçek diktirmek, müteakip günlerde bunları sulattırmak. 42- Kırlarda ilkbahar: (bir kır tenezzühünden ‘gezintisinden’ sonra) çayırların yeşillenmesi, tarlaların ilkbahardaki hali, kırlarda yetişen çiçekler: çiğdem, menekşe vesaire. Çitçinin tarlalarını sürmesi ve yazlık ekinleri ekmesi. Saban, pulluk. 43- İlkbaharda hayvanlar: kışın uyuyan hayvanların uyanması ve meydana çıkması. Koyunlar, kuzular ve keçiler. Çoban, sığır, koyunların kırpılması. Yapağı, ipek. Dokumalar ve örmeler. 44- 23 Nisan (Büyük Millet Meclisinin Açılması) ve bahar bayramı. Mektebin, dershanelerin donatılması için bahar çiçekleri toplanması. Dallar, çiçekler ve kâğıtlarla tezyinatı (süslenmesi) 45- Kuşlar: tavuk, piliç, hindi, kaz, ördek. Leyleklerin ve kırlangıçların avdeti (dönmesi), yuva yapmaları, yavru çıkarmaları. Kuşların himayesi, kuş yavrularına dokunmamak. Yaz 46- Erik, elma, armut gibi yaz yemişleri. Bunların toplanması. 47- Biber, domates, fasulye, bezelye gibi sebzeler. 48- Derede: ördekler, kazlar, balıklar, su kurbağaları vesaire. Balıkçılık. 49- Tarlalarda: başaklar, gelincik çiçeği. Ekinlerin biçilmesi. 50- Deniz veya göl (eğer muhitte mevcut ise), kayıkçılık, gemiler, vapurlar neye yarar? 51- Sınıf iş sergisi. İkinci Sınıf (Haftada dört ders.) Sonbahar 1- Dershanemiz: yeni mektep nizamının yeniden mutalası. Çocukların boylarının ölçülmesi vakti. 2- Evimiz ve taksimat (bölümler): civarda yeni inşa edilmekte olan bir ev varsa ziyaret edilerek müşahede icrası, yeni evi kimler yapar? Nasıl yapılır? 3- Marangoz dükkanı: Yeni ev için kapı, pencere ve mobilyaların yapılması. Marangozun kullandığı aletler, anahtarların nevleri (çeşitleri). 4- Demircinin kullandığı aletler (eğer yakında mevcut ise bir kiremit hanede müşahede ettirilir.) tuğla ve kiremit neden ve nasıl yapılır? (köyün nalbant dükkanı varsa oraya ziyaret). 5- Eski zamanda insanlar nerelerde yaşarlardı? Çingeneler, göçebeler, çadırları ve kulübeleri, bağlarda ve bahçelerde çardak ve kulübeler. 6- Sonbahar: kuşların uçup gitmesi, havanın değişmesi, sonbaharın yaz ile mukayesesi. 7- Bağlarda sonbahar: bağ bozumu, üzümden neler yapılır? (muhite göre) 8- Meyve bahçelerinde sonbahar: erik, elma, armut vesair meyvelerin toplanması. 9- Sebze bahçesinde sonbahar: biber, lahana, pırasa, patates vesaire. 10- Çiçek bahçesinde sonbahar: çiçeklerin kışın muhafazası, çiğ, kırağı. 11- Kışlık yiyeceklerimizi nasıl hazırlarız? Lahana, biber, domates turşusu, pekmez, peynir vesaire. 12- Ehl-i hayvanlar: inek, öküz, manda, eşek, at, katır, deve. 13- Gün yüzü: güneşin dağılması, her günkü yolu ve batması, gündüz, gece. Ay, yıldızlar. Açık ve bulutlu hava, yağmur, kar vesaire. 14- Sene ve kısımları: dört mevsim, aylar; hafta, takvim, takvimden günleri bulmak. Saatler, saatin kaç olduğunu anlamak. Zamanın kıymeti, her işi vaktinde yapmak. Cumhuriyet Bayramı 15- Sınıfların bayram hazırlığı, cumhuriyet devri, eski devir. 16- Elbisemiz, yazlık ve kışlık elbiseler. Köylü ve şehirli kıyafetleri. Eskiden insanlar nasıl giyinirlermiş, şimdi nasıl giyiniyorlar? Erkek ve kadın elbiselerini kimler diker? Elbise neyden yapılır? (Kumaş numunelerinin tatkiki. Kumaş ibtidai maddelerinin tatbiki ve bunlardan koleksiyon tertibi.) Elbise hıfzı sıhhası. 17- Ayakkabılarımız: yazlık ve kışlık ayakkabılarımızı kim yapar? Neyden ve nasıl yapılır? Deri ve lastik numulerinden koleksiyon tertibi, ayak ve kundura hıfzı sıhhası. 18- Pazar mahallini ziyaret: Pazar nerede ve ne günleri kurulur? Pazarda neler satılır; pazarda intizam. Bekçi, belediye memuru, jandarma polis vazifeleri, köy ile münasebeti olan hükümet memurları, tahsildar, mübaşir. Kış 19- Evlerimiz ve mekteplerimiz nasıl ısıtılır? Mangal, tandır, ocak, soba. İnsanlar eskiden meskenlerini nasıl ısıtırlardı? 20- Evlerimizi ne ile aydınlatırız: mum, gaz lambası, elektrik ve hava gazı (eğer civarda mevcut ise). Eski zamanlarda tenvir (aydınlatma) nasıl olurdu? Beldenin tenviri. 21- Ekmek: ekmek neyden yapılır? Çiftçi, buğday, çavdar, mısır. Değirmen, fırın. Hububat, un numunelerinden koleksiyon tertibi. 22- Kış eğlenceleri: kızak kaymak, buz kaymak (muhite göre), düşmek, yaralanmak, soğuk almak, tedavi. 23- Kendimizi nasıl korumalıyız? Bulaşık hastalıklardan korunmak. Bitlerden sakınmak, vücudun temizliği: yıkanmak, çamaşır değiştirmek. Sofrada temizliğe raiyet. Yerlere tükürmemek, dershanede ve evde odaları havalandırmak. Hastalık nakilleri ( bulaşması): sinekler, bitler, tahta kuruları, pireler, sivri sinekler. Bunların imhası. 24- Nakliye vasıtaları: eşek, katır, at, sığır (bunlara iyi bakmak, insanca muamele etmek). Kanı, araba, fayton, otomobil, şimendifer ve tayyare (uçak). Bunları nasıl yaparlar? Eski zamanlarda insanlar hangi nakliye vasıtalarını kullanırlardı? 25- İçilecek su: içilecek suyumuzu nereden alırız? Kaynak, pınar, dere, kuyu, göl, çeşme vesaire. Su kapları, temizlik. Su ile geçen hastalıklar. Eski zamanlarda insanlar ne suyu içerlerdi? 26- Yurdumuz: doğduğumuz köy. Bizim mahalle, mahallemizin evleri, dükkanları, Pazar yeri vesaire. İlkbahar 27- İlkbahar geliyor: koyunların yavrulaması, kuzular ve keçi yavruları. Bahçede ve kırda ibtida (ilk) açan çiçekler. Meyve bahçesinde ağaçların tomurcuklarının inkişafı (meydana çıkması). Ağaçların yapraklanması ve çiçeklerin açması. Fidanların köklerinin kazılması. Sebze bahçesinin işlenmesi ve fidanların dikilmesi. 28- Dere veya göl: ( köy civarında dere veya göl mevcut ise çocuklar oraya götürülür.) dere ve gölde yaşayan ördekler, kaz, balık, kurbağa ve kaplumbağa gibi hayvanlar. 29- İlkbaharda bağların işlenmesi. (muhite göre). 30- İlkbaharda ekilen nebatlar (mahalli şeraite göre) tütün, haşhaş, pancar vesaire. Mektebin bahçesinde ziraatçı yeri. (bilhassa sebzeciliğe ehemmiyet verilecek, köylerde sebze yetiştirmenin faydaları ameli surette gösterilecektir.) 31- Ötücü kuşlar: bülbül, saka, ispinoz, florya, iskete ( güzel öten sarıkanatlı bir küçük kuş), tarla kuşu vesaire. Yaz 32- Yemişler: şeftali, zerdali, kiraz, vişne, erik, elma armut vesaire. 23 Nisan ve Bahar bayramı, çocukların sınıfta yaz hazırlığı, bahar oyunları ve eğlenceleri, topaç ve çember çevirmek, ip atlamak, uçurtma, salıncaklar. 33- Tarlalarda: buğday, çavdar, arpa. Bunların başak bağlaması, sararması, orak mevsimi. 34- Yazın günlerin uzaması ve ısınması. Yağmur, dolu, şimşek, yıldırım. 35- Tekrarlama. 36- Sınıf sergisi. Üçüncü Sınıf (Haftada 3 ders.) Sonbahar 1- Yeni dershanemiz: dershanemizin işleri. (çocukların boyları ölçülecek, kiloları tartılacak vakit olunacak.) Dershanemizi temiz, sıhhi, müntezim (düzenli) bir hale koymak için sınıfımız dahilinde teşkilat, sınıfımızda temizlik, sıhhat, iltizam (düzen) ve güzellik guruplarının seçilmesi ve vazifelerinin tayini. 2- Mektebimiz dahilideki hayatın ve mektep nizamlarının yeniden tatkiki. Küçük sınıf talebesi ile daha büyük sınıf talebesi arasında münasebetler. 3- Mektebin bulunduğu köyün tatkiki: bulunulan mahallede halkın başlıca işleri. İşsiz insanların halleri, işsizlerin akıbeti. 4- Posta ve telgraf: postaların nasıl gittiği, bulunan mahallenin civar ile münasebeti. Başlıca yollar ve nakil vasıtaları (kasabaya gidilecek, postaneye ziyaret.). 5- Hayır ve hasenat teşkilatı: hila-i ahmer (Kızılay’ın önceki ismi), hastaneler, himaye-i etfal (çocuk esirgeme). Böyle teşkilatın yardımları, böyle teşkilatın devamı için halkın vazifesi. Bunlara verilen ianeler (yardımlar). 6- Umumun rahat ve huzuru için herkesin mektepte ve hariçte yapması veya yapmaması icap eden haller ve hareketler. 7- Bedenimiz: bedenimizin harici azası, elbisemiz, ayakkabılarımız, elbisemizin, ayakkabımızın imal edildiği mevadın (malzemenin) tatkiki ve numunelerden koleksiyon almalı. Beden temizliği, beden hıfz-ı sıhhası ve elbise hıfz-ı sıhhası. 8- Dahili uzuvlarımız: gıdamızı teşkil eden başlıca maddeler. Ekmek, süt, yumurta, sebzeler, meyveler, et, tatlılar. İçilecek sular. 9- Hava ve teneffüs: ciğerlerimizin ehemmiyeti, kır havası, temiz hava, fena ve pis havanın tehlikeleri. Köy evlerinde havasızlık ve ışıksızlık; bunun fena neticeleri. Evleri havalandırmak. 10- Başlıca hastalıklar: sıtma, verem. Bataklıklar, sivrisinekler. Mektep dahilinde sivrisinek, sinek, tozlar ve pislik ile mücadele vermeden sakınmak çareleri. İçkinin zararları. İçki insanı vereme ve diğer hastalıklara götürür. 11- Sıhhi itiyatlar (sağlıklı huylar): duruş ve oturuşta, teneffüste ve yemek ve içmede (terli iken soğuk su içmemek), yürüme, koşma ve oyunda, dişlere, el ve ayağa ihtimam (özen) okuma ve yazmada sıhhi itiyadlar. Cumhuriyet Bayramı 12- Sınıfın bayram hazırlığı. Cumhuriyet. Türk milleti. Türk memleketi. Türk bayrağının şekli, rengi, erkanı. Bayrağa hürmet. 13- Türk milletinin istiklal cidali (savaşı). Eski hükümetler ve padişahların fenalıkları. Yeni hükümet ve idaremiz. Reis-i cumhuriyemiz. Kış 14- Kış hazırlıkları: dershanemizde ve mektebimizde kış hazırlığı. Günlerin, havaların tahvilatını (değişikliklerini) anlamak. Mektebin termometresine bakarak her günün sühunet (sıcaklık) derecesinin kaydı. 15- Yağmurlar, yağmurların sebebi. Suyun donması ve yoğunlaşması. Yağmurların faidesi. Suyun donması ve yoğunlaşması hakkında tecrübeler (deneyler) yapılması. 16- Rüzgar ve fırtına: dershane civarında havanın derecesi. Dershane içerisindeki havanın derecesi. Açılan pencereden içeriye giren hava. Cereyan hava tahvillerinin sıhhate tesiri. 17- Kar yağarken: karın yağması. Sakin havada, rüzgarlı havada karın, tipi. Siyah bir kumaş üzerinde karın tatkiki. Kar ve buzun sehvenet (sıcaklık) derecesi. Karın erimesi. Donan suyun testileri çatlatması. Bu hususta müşahede ve tektikler. Kaynayan suyun kaynama derecesi. Karın faidesi. 18- İnsanın sehvenet ( sıcaklık) derecesi: bu derece ile sıhhat arasında münasebet, vücudun sehvenet derecesinin tıbbi termometre ile bilfiil ölçülmesi. Hamali hastalıklar: kızamık, kızıl, çiçek, tifo, bunlardan sakınmak. 19- Köylünün kış faaliyeti: köylerde kış işleri. 20- Kışın masrafların artması. Fazla gıda, fazla elbise, evleri ısıtmak ihtiyacı. Tasarruf ve iktisad lüzumu. Fakirlerin vaziyeti, fakirlere yardım. Yardım cemiyetleri ve bunların hıdmetleri (hizmetleri). Mektep dahilindeki yardım cemiyeti. 21- Işın hayvanların hali: kuşlar. kuşlara ve diğer faideli hayvanlara yardım. 22- Kış eğlenceleri: kızak ve buz kaymaları. Kardan inşaat. 23- Kışın gece uzundur. Uzun gecelerde hayat. Evlerde toplanmalar. Halk masalları ve oyunları. Bilmeceler. Masallardaki dev vesair gibi mehi (korkunç) şahısların hakikatte mevcut olmadığını telkin. Batıl itikatlar ve korkularla mücadele. 24- Evlerin tenvir (aydınlatma) vasıtaları: eski zamanlarda tenvir; çıra, mum, yağ, kandil. Yeni zamanlarda tenvir; gaz, hava gazı, elektrik, tenvir ve gaz hıfzı sıhhası. (tenvir için kullanılan maddelerden koleksiyon tertibi), kirbit. 25- Teshin (ısıtma) vasıtaları: ocaklar, mangallar, sobalar. Odun, odun kömürü, taş kömürü, gaz, hava gazı, elektrik. 26- Bahara doğru: havanın ve günlerin tahvillerinin hususi bir deftere kaydı. Basit bir güneş saati imali. Bunla gündüzlerin uzamasını yazma ve kayıt. Sabah ve akşamın gözlenmesi ve kaydı. Havanın sehvenet (sıcaklık) derecesi. Rüzgarın cihetinin (yönün) ve kuvvetinin “hafif”, “şiddetli” ve “çok şiddetli” veya “fırtına” olmak üzere kaydı. Bulutlu günlerin veya yağmurluların kaydı. ( sınıfça basit bir hava durumu cetveli tutulması) 27- Mektebin bahçesinde küçük ziraat tecrübesi için yerler izharı (hazırlanması). Bunlara bazı çiçek, sebze ve hububat tohumları ekilmesi, ekilen sebze ve hububat tohumlarının sayarak kayıt olunması. (kayıt edilen tohum miktarı bilahere alınacak mahsul miktarı ile mukayese edilecektir.) talebe sınıfça bir müşahede defteri tutarak tohumları ektikleri tarihi, ekilen tohum miktarını, bunların neşvvenmesi (büyümesi) hakkında vakit vakit yaptıkları müşahedelerin neticelerini ve nihayet elde edilen mahsul miktarını kaydedeceklerdir. Eğer mektep avlusunda nebatat ( bitkiler) tecrübe icrasına müsait mahal yoksa bu tecrübeler saksılar veya tahta sandıklar içine ekilen nebatlar ile yapılacaktır. Köy çocuklarına bilhassa sebzecilik ve sebze yetiştirmenin büyük faydaları hakkında fikirler verilmelidir. 28- Mektepte küçük bir “akvaryum” tesisi. Burada kurbağaların, balıkların hayatlarının müşahedesi. ( büyük bir cam kavanoz, bir akvaryum vazifesi görebilir.) 29- İklimi müsait mahallerde ipek böceği yetiştirilecek ve bunların hayat safhaları müşahede edilecektir. 30- Mezr (toprak) ve mufid (yararlı) hayvanlar ve böcekler: hayvanların himayesi. Mezrlerin himayesi için tedbirler. Hasseten (hususi olarak) faydalı hayvanlardan olan kertenkele ve baykuşların himayesi ve bunların hakkındaki batıl fikirlerin tashihi.( kertenkele zirai merzlerde böcekleri yer. Kertenkele zehirsiz ve zararsız bir hayvandır.) 31- Ziraat: ziraatta eski ve yeni usuller. İyi ziraat usulleri. Hayvani ve madeni gübreler. Ağaç yetiştirmek, ormanlar. Ormanların faidesi, ormanları korumak. Sebzecilik karları. Mektep civarına ve köy etrafına ağaçlar dikmek. Mektepte, mümkün ise, bir sebze bahçesi vücuda getirmek. 32- 23 Nisan Bayramı ve bahar haftası. Bayram için çiçekler ve yeşillikler tedariki. Dershanenin bahar çiçekleri ile donatılması. 23 Nisan Bayramının kıymet ve ehemmiyeti. Türkiye hükümet teşkilatında Büyük Millet Meclisi. İstiklal cedalinin (mücadelesinin) tekrarı ve ikinci Abdülhamit’in son günlerinden bu günlere kadar olan tarihteki en başlı vakıaların anlatılması (çocuklarının seviye fikriyesi gözetilmek şartıyla),(eski ve yeni Türk büyükleri, Türk alimleri, Türk idarecileri ve askerleri.) Bulunan köyde yetişmiş insanların kahramanlığı, halka ve vatana hıdmetleri, ile tanışmış adamların tezkar (anma) (hıyanette olanlardan bahsedilmeyecektir.) 33- Bahar gezintileri, kır gezintileri. Bulunulan köyün şark, şimal, garp, cenup (sırasıyla doğu, kuzey, batı, güney) cihetlerine (yönlerine) gezintiler. Köy civarında hakim noktaların belirlenmesi. Güneşin zahiri (görünen) hareketini gözlem. ( gezintilerde çiçek, böcek ve taş numuneleri toplanacaktır.) 34- Gece semanın taktiki: büyük ayı, kutup yıldızı, diğer yıldızlar, ayın hareketi ve safhaları. Arz (dünya), arzın hareketi, güneşin hakiki vaziyeti. 35- Sınıf sergisi hazırlığı vesilesiyle dershane planının tersimi (resmedilmesi, çizilmesi), mektebin civarındaki sokakların tersimi. Mekayis (ölçme) fikirlerinin verilmesi. 36- Köyün kaba taslak planının tersimi. Bu plan köy dahilinde talebe ile yapılan gezintilerden sonra çizilecek ve çizildiği esnada talebenin müşahedelerinden istifade edilecektir. 37- Bulunulan köyün mensup olduğu kasabanın diğer köyleri ve bunlar arasındaki yollar tabii arizeler (yerler) hakkında mükalemeler (karşılıklı konuşma). Köy civarının tabii arazi, tepelerin, derelerin takbiki. Suyun taşlara ve toprağa icra ettiği tesir. Büyük tepeler, dağlar, büyük derler, şelaler. Nehirler, göl ve denizler. Buralarda hayat. 38- Civardaki arazinin bulunulan mahluk hayatına tesiri. Civardaki dereler, şelaleler. Bataklıların hastalık tevellüd etmesi. Bunların kurutulması hakkında telkinler. 39- Ormanların faidesi. Ağaçları himaye. Mevsimde mektep bahçesinde veyahut mahfuz (korunaklı) ve gidilmesi kolay olan bir mahale ağaç dikmek ve dikilen ağaca ehemmiyet etmek. 40- Arz ve arzın hareketi, mevsimler. Güneş, ay, güneş manzumesi (sistemi), başlıca yıldızlar hakkında gayet muhtesir (açık) malumat. 41- Mühim bahislerin tekrarı. 42- Sınıf sergisi, bir senelik mesainin sınıfta teşhiri. Hesap (Matematik) Hesap dersinin hedefi, çocukların asaniyet (kolaylıkla) ve süratle ve zihinen ve tahriren hesap yapmaya alıştırmak ve onlara hayat için en lazım olan basit meselelerin ameli bir surette hallini (halledilmesini) öğretmektir. Hesap dersinin tedrisinde aşağıdaki noktalara dikkat edilecektir: 1- Hesap dersinin mevzuları, umumiyetle o hafta zarfında tedris edilen hayat bilgisi dersinin mevzularıyla alakadar olacaktır. 2- Gerek adet mefhumlarının (konularının) tedrisinde ve gerek hesap meselelerinin hallinde müşehhes (belirli) adetleri (üç elma, beş ceviz) isti’mal etmek (kullanmak) ve sonra mücerred (belirli olmayan) adetlerle mimarse (hesap) yaptırmak lazımdır. 3- Hesap dersinin tedrisinde tahriri hesap kadar zihni hesaba da ehemmiyet verilecektir. Basit meselelerin zihnen halledilmesi ve icabında hallin tahriren tekrar edilmesi muvaffık olur. 4- Hesap meselelerinin suret halinin münakaşasına ehemmiyet verilecektir. Aynı zamanda cem (toplama), tarh (çıkarma), darb (çarpma) ve taksim (bölme) ameliyelerini (işlemlerini) süratle ve sehvetle (kolaylıkla) yapmak melekesi husule getirilecektir. 5- Bir cinsten bir veya birkaç mesele hallettirildikten sonra talebe aynı cinsten meseleler tertibine teşvik edilecektir. Tertip edilen meseleleri muallim muvaffık bulursa bunları yine talebe halledecektir. 6- Hesap ameliyelerinde, sayıları ayrı vaziyette yazıp aralarına işaret koymak, yapılacak ameliyatın bir bakiyata çözüm tayin etmeye yarar. Fakat işlemin yan yana maiyet hanelerini ihtiva eden rakamlarla ufki vaziyette ameliye (işlem) yapmak çocuğa müşkil gelir. Talebeye bunu öğretmekle beraber ziyade mudat (alıştığı) olduğu rakamları birbiri yazdırıp hesap etmeye alıştırmalıdır. 7- Çocuklara bir kaide (kural) öğretildikten sonra müteadid (pekiştirici) temrinler (alıştırmalar) yaptırılarak iyice mimarse (anlama) ve meleke husulüne gayret edilmelidir. Hesabın bir muhakemeli (düşünmeli) bir de yapma kısmı vardır. Meselenin halli hakkında muhakeme (düşünme) bittikten sonra yapma kısmı surat ve emniyet ifa edilmelidir. Mesela çocuk iki adeti birbirine darabe (çarpma) ederken artık muhakeme ile değil ezberden olan kıraat cetvelinin yardımıyla süratle hesap etmelidir. Ezberden hesap ederken fazla söz söyletmekten içtinap edilmelidir (sakınılmalıdır). 8- Hesap dersinde tahtaya kalkan talebede bazen fena bir ittiyad (huy) hasıl olur. Meseleyi hallederken, her hatada muallimin yüzüne bakıp tasdik işareti bekler. Tasdik işareti alırsa ameliyeye devam eder. Muallim itiraz ederse bila muhakeme (düşünmeden), tarh ederiz (toplarız), darb ederiz (çarparız) gibi sözleri sarf eder. Muallim talebeyi bu fena itiyaddan vazgeçirmelidir. Her bir talebe müstakilen(ayrı ayrı) meselenin halline devam etmeli, muallim, ancak talebe yanıldığı zaman müdahale etmelidir. Birinci Sınıf (Haftada dört ders) 1- Sayı: birden yüze kadar sayılır. 2- Yazı: Birden yirmiye kadar yazılır. 3- Şifahi hesap (sözlü hesap). Yirmiye kadar adetler cem, tarh, darb ve taksim edilir. 4- Tahriri hesap. 5- Kesr (parça) fikri. Zihnen yarım, dörtte bir, dörtte üç. 6- Mukayese. Para, kuruş, okka, yarım okka. Bir metre, yarım metre. Günler, hafta, ay, yıl. Yukarıda zikredilen tafsili (açıklaması) alttadır: 1- Hazırlık temrinleri: dershanede, mektebin avlu ve bahçesinde eşyayı ve eşhası (kişileri) saydırmak. (yirmiye kadar) 2- Eşya ve ayani levhalar vasıtasıyla 1,2,3,4, adetlerinin talimi. Mezkur (az önce anılan) adetlerin terkimi (rakamla gösterilmesi) (her bir adet ayrı ayrı derslerde gösterilecektir.) 3- 6,7,8,9 adetlerinin terkimi. (her bir adetin terkimi birkaç ders sürmelidir.) mezkur adetlerin terkimi. 4- 10 adedin talim ve terkimi. (sıfırın ehemmiyeti, on kalem veya çöp bağlanarak deste yapılması. On bilyenin bir keseye konularak torbanın bağlanması) 5- Paralar, bir kuruş, beş kuruş on kuruş. On kuruşa kadar madeni paraları tanımak ve hesap edebilmek. Bir okka, yarım okka, bir metre, yarım metre; gün, hafta, ay, yıl. (metre isti’mal edilecektir. Bu mukayeseler bütün sene zarfında münasip düştükçe tedricen, öğretilecektir.) 6- Ona kadar adetlerle çocuk bila vasıta müşahede ettiği eşyaya dair zihni tahriri cem meseleleri. Ona kadar sihni ve tahriri tarh meseleleri. 7- Çöpler vesair müşşehhes eşya vasıtasıyla ondan yirmiye kadar adetlerin teşkili ve tahriri. 8- Dokuz adetine 2,3,4,5,6,7,8,9 ilavesi deste bağlamak yani işre (on’a tamamlamak) teşkil etmek ve artan birleri destenin yanına koymak. ( 9+3 şöyle anlatılır; dokuz çöpün yanına bir çöp daha koruz, on çöp olur. Onları bağlarız. İki çöpü de deste yanına koruz. Bir deste ile iki çöp olur. Biri deste hanesine ikiyi çöp hanesine yazarız 1 / 2 veya veyahut çizgisiz böyle yazılır 12.) 9- Sekiz adetine 2,3,4,5,6,7,8,9 ilavesi. Deste bağlanması. 10- 5,6,7, adetlerine cem amilileri. 11- Muayyen (belli, özel) bir âdete kaç ilave etmeliyiz ki …. Olsun. (mesela 4’ten 7’ye varmaya kaç ister? 4 + ? =7) 12- Ondan geriye kadar adetlerden birer çıkarmak. Deste bozmadan çıkarmak. Deste bozarak çıkarmak (soldan bir alarak çıkarmak). 13- Bir adetten kaç çıkarmalıdır ki … kalsın? ( kaide şeklinde değil, müşehhes meselelerle öğretilecek. Mesela 7 - ? = 4 ) 14- Birden yirmiye kadar adetlerle cem ve tarh meseleleri. 15- Yirmiye kadar adetlerle şifahi darb ve taksim. 16- Yüzü kadar adetleri saydırmak. 17- Paraları tanıtmak: on para, yirmi para, bir kuruş, yüz para. Beş, on, yirmi beş kuruş. 18- Çift ve tek adetler. İkişer ikişer saymak. İkişer ikişer tersine saymak. İkinci Sınıf (Haftada 3 ders) 1- Birden bine kadar saymak. 2- Birden yüzü kadar rakamları yazmak. 3- Şifahi hesap: yüze kadar adetleri cem, tarh meseleleri. Kolay taksim meseleleri. 4- Tahriri hesap: iki haneli adetlerin cem ve tarhi. 5- Kesr fikri: zihnen yarım, dörtte bir, dörtte iki, üçte bir, üçte iki, beşte bir, beşte iki. 6- Mukayeseler: kuruş, metre, okka, dirhem, saat, gün, ay, yıl. Tefsil(açıklama): 1- Tekrar: Yirmiye kadar adetlerin ve rakamların tekrarı. Bu hudud dahilinde şifahi ve tahriri meselelerin halli. 2- Ta’dad (sayı saymak): Ondan yüzü kadar onar onar saymak. Birden yüze kadar birer birer saymak. 3- Terkim: birden yüze kadar rakamları yazmak. 4- Mukayeseler: beş, on, yirmi, kırk, yüz para, bir kuruş, beş kuruş, yirmi beş kuruş, elli, yüz kuruş. Saat, gün, hafta, yıl, ay. Bir okka, yarım okka, yüz dirhem. Bir metre, yarım metre, bir arşın, yarım arşın. (Bu mukayeseler bu numarada sayıldığı gibi birbirini müteakip değil, sene zarfında münasip düştükçe muhtelif numaraların arasında tedricen öğretilecektir.) Cem (toplama): 5- Onlara birler ilavesi: (10 + 3=) 6- Onlara ve birlere birler ilavesi: (eldesiz, 26 + 2=) 7- Onlara ve birleri birler ilavesi: (eldeli, 26 + 5=) 8- Onlara ve birlere onlar ilavesi: ( 35 + 10=) 9- Onlara ve birlere onlar ve birler ilavesi: (eldesiz, 51 + 11=) 10- Onlara ve birlere onlar ve birler ilavesi: (eldeli, 15 + 12=) 11- Yüze kadar adetlerle cem meseleleri. Tarh (Çıkarma): 12- Ondan yüze kadar adetlerden onlar çıkarılması. ( 50 – 20=) 13- Onlar ve birlerden onlar çıkarılması. (46 – 10=) 14- Onlardan birler çıkarılması. ( 51 – 7=) 15- Onlardan onlar ve birler çıkarılması. ( 50 – 12=) 16- Onlardan ve birlerden onlar ve birler çıkarılması. ( 54 – 12 =) 17- Hayat bilgisi dersleriyle alakadar tarh meselelerinin halli. 18- Cem ve tarh ameliyelerinin ihtiva eden meselelerin hallettirilmesi. Darb (Çarpma): Kerrat Cetveli (Çarpım Tablosu) 19- İki ile darb. 20- Üç ile darb. 21- Dört ile darb. 22- Beş ile darb. 23- Altıya kadar adetlerle darb meseleleri. 24- Cem, tarh, darb meseleleri. Taksim (Bölme): 25- İki ile taksim. 26- Üç il taksim. 27- Dört ile taksim. 28- Beş ile taksim. 29- Altı ile taksim. 30- Dört ameliyeye (dört işleme) dair meseleler. 31- Kesr Fikri: yarım, dörtte bir, sekizde bir, üçte bir, altıda bir, dokuzda bir, beşte bir gibi kesirlerle zihni meseleler. Üçüncü Sene (Haftada üç ders.) 1- Sayı: birden yüz bine kadar sayılır. 2- Yazı: birden yüz bine kadar rakamlar. 3- Şifahi hesap: bine kadar adetler cem, tarh edilir. Aynı adetler dahilinde kolay darb ve taksim ameliyeleri. 4- Tahriri hesap: iki, üç ve dört sonrası rakamların cem tarh ve kerrat cetvelinin imlası. 5- Kesir Fikri: yüzde elli, yüzde on, yüzde yirmi. 6- Mukayese: arşın, saat, dakika, saniye, Tefsil (Açıklama): 1- Yüze kadar rakamların ta’dad (sayılması) ve terkimi meselelerinin halli. 2- Bine kadar adetlerin teşkili. a- Yalnız yüzden teşkil adetler. b- Yüzlerden ve onlardan teşkil adetler. c- Yüzlerden ve birlerden teşkil adetler. d- Yüzler, onlar ve birlerden teşkil adetler. 3- Ölçüler: (Hulasede ‘özette’ zikredilen ölçüler sene zarfında münasip düştükçe öğretilecektir.) Cem: 4- Yüzlerle birlerin cemi: ( 300 + 4=) 5- Yüzlerle onlar ve birlerin cemi: ( 300 + 24=) 6- Yüzlerle yüzler ve onların cemi: ( 300 + 210=) 7- Yüzlerle yüzler ve birlerin cemi: ( 300 + 304=) 8- Yüzlerle yüzler onlar ve birlerin cemi: ( 300 + 314=) 9- Yüzler ve onlarla onların cemi: ( 530 + 20=) 10- Yüzler hanesini ikmal ederken yüzlerle onların cemi: ( 540 + 60=) 11- Yüzlerle onların onlarla cemi: ( eldeli, 280 + 30=) 12- Yüzler ve onların yüzler ve onlarla cemi: (Eldesiz veya ikmalen, 560 + 210=, 530 + 160=) 13- Yüzler ve onların yüzler ve onlarla cemi: (Eldesiz, 280 + 160=) 14- Yüzler ve onlara birler ilavesi, yüzler ve birlere birler ilavesi, ( 250 + 7=, 308 + 9=) 15- Yüzler onlar ve birlerin birlerle cemi: (247 + 5=) 16- Yüzler ve birlerle onlar ve birler ilavesi: ( 204 + 31=) 17- Yüzler ve onlara onlar ve birler ilavesi: ( Eldesiz, 240 + 14=) 18- Yüzler ve onlara onlar ve birler ilavesi: ( Eldeli, 240 + 75=) 19- Ağırlık ölçüleri. Bu ölçülerle meselelerin hali. 20- Maiyet ve hububat ölçüleri. Meselelerin halli. (Bilhassa köyün alışverişinde kullanılan mukayeseler.) 21- Tahriri cem (eldesiz) 22- Tahriri cem (onlarla veya yüzlerle ikmal edilen suretle.) 23- Tahriri cem (eldeli) 24- Tarh: 25- Yüze kadar adetlerle zihni tarh. (tekrar) 26- Yüzlerden yüzler çıkarmak. ( 700 – 500=) 27- Yüzler ve onlardan yüzler çıkarmak. ( 840 – 200=) 28- Yüzler ve birlerden yüzlerin tarhı. ( 704 – 200=) 29- Yüzler onlar ve birlerden yüzlerin tarhı. ( 845 – 200=) 30- Yüzler ve onlardan zihnen onlar tarhı ( sodan bir almadan) ( 460 – 30=) 31- Yüzlerden zihnen onların tarhı. ( 400 – 60=) 32- Yüzlerden zihnen yüzler ve onların tarhı. (soldan bir alarak) ( 600 – 250=) 33- Yüzler onlar ve birlerden onların tarhı. ( 641 – 40=) 34- Yüzlerden yüzler ve onların tarhı. ( 600 – 250=) 35- Yüzler ve onlardan yüzler ve onların tarhı. ( 650 – 250=) 36- Yüzler ve onlardan birlerin tarhı (tahriren). ( 640 – 7=) 37- Yüzler ve onlardan birlerin tarhı. ( 608 – 5=) Darb: 38- Yüzlerin birlerle darbı. ( 200 * 3=) 39- Onlarla onların darbı. ( 30 * 10=) 40- Onlarla birlerin onla darbı. ( 48 * 10=) 41- Birlerin ve onların darbı. ( 80 * 6=) 42- Birlerin onlar ve birlerle darbı. ( 15 * 3=) Taksim: 43- Yüzlerin birlere taksimi. ( 600 / 3=) 44- Yüzlerle onların taksimi ( 600 / 10=) 45- Yüzler ve onlarla onu taksimi. ( 640 / 10=) 46- Yüzler ve onların birlere taksimi. ( 330 / 3=) 47- Yüzler onlar ve birlerin birlere taksimi. ( 842 / 3=) 48- Bine kadar adetlerin cem, tarh, darb ve taksimi. 49- Köyün alışverişine ait küçük hesap pusulaları, senetler tanzim etmek. Basit bir hesap defteri tutmak. ( Hesap derslerinde meseleler daima köyün işlerine, alışverişlerine dair olmalıdır.) ( Bu sınıf talebesine garb milletleri arasında kullanılan rakamlar (1,2,3,4..) da öğretilmelidir.) Hendese (Geometri) Köy mekteplerinde hendese dersi okutulmaz. Hendeseye ait iptidai (başlangıç) malumatlar hesap dersinde münasip düşürülmek suretiyle verilir. Verilmesi mutlaka lazım olan malumatlar şunlardır: Başlıca çok tesadüf edilen hendese şekilleri: Mika’b (Küp), mütevazı (birbirine paralel olan), elmustatilat (Dikdörtgen) (gaz tenekeleri, sandık ve kutular), küre. Satıhlar (genişlikler): müselles (üçgen), mustatil (dikdörtgen), murebbe (kare) Hatlar ve zaviyeler (çizgiler ve açılar): müstakim (doğru), münkesir (kırık çizgi), münhani (kesit çizgi) hatlar. Zaviyeler. Hendese tatbikatı: Taksimatlı (bölümlü) cetvel ile muntazam (düzgün) çizgiler çizmek ve çizgileri ölçmek. Metre ve arşın ile muhtelif ebatları ve zemini ölçmek. Pergel ile dairenin çapını ölçmek. Eğrinin katrini (?) ve muhitini ölçmek aralarındaki sabit nispeti (ölçüyü) öğrenmek. Murebbe (kare) ve mustatil (dikdörtgen) şeklinde bir mahallin, mesela dershanenin veya mektep bahçesinin messahesi (ölçülmesi). Dershanenin planın yapmak. Mekıyas (uzunluk ölçüsü) hakkında malumat ve mekıyas ile plan tersimi.(resmini çizmek). Bazı basit şekillerin küçültüp, büyültülmesi. Yurt Bilgisi ( Üçüncü sınıfta haftada 2 ders.) 1- Yurt, aile yurdu. Ev, ev halkı. 2- Köy yurdu, köy halkı. 3- Toplu olarak yaşamanın zaruriyeti. Yalnız başına yaşamanın imkansızlığı. Topluluğun faideleri. 4- Köylerde topluluk. köyde iş, alışveriş. 5- Köyde teşkilat: ihtiyar meclisi, muhtar. 6- Köyde inzibat (düzen) ve asayiş: korucu ve jandarma 7- Köyde maarif: mektep ve muallim. 8- Köyün sıhhati: köyün sıhhatini bozan şeyler. Pislik. Gübrelerin evlere ve köyün meydanına yakın yerlere yıkılması. Köyün suyunun iyi muhafaza edilmesi. Sinekler ve sivrisinekler: bunların büyük fenalıkları, köyün pisliğinden hasıl olan hastalıklar. Sivrisineklerden: sıtma, 9- Köy evlerinde sıhhat: evlerde havaya ve ışığa ihtiyaç. Havasızlıktan ve ışıksızlıktan ileri gelen hastalıklar: verem. 10- Köyün temizliği, güzellik için çalışmak en büyük vatan hıdmetlerindendir (hizmet). Köyün temizliği, güzelliği nasıl temin edilir? El birliği ile neler yapılır? ( Köy kanunun başlıca maddeleri.) 11- Köylünün hayvanları: hayvanlar bizim en kıymetli mallarımızdır. Hayvanlardan gördüğümüz faideler. Hayvanlara iyi bakmak, insanca muamele etmek lazımdır. Hayvanlara iyi bakmak aynı zamanda kendi kazancımızı arttırır. 12- Civardaki köylerle münasebet. 13- Köyün civarındaki kaza merkezi, kasaba. (Talebenin mutlaka bir defa kasabaya götürülmesi lazımdır.) kasabadaki halk ve işleri. Kasabanın en mühim binaları. Kasabada belediye ve hükümet teşkilatı. Hükümet dairesi. Kaymakam ve vazifesi. Jandarma kumandanı. Posta ve telgraf idaresi. Kasabanın mektebi. Kasabanın doktoru ve eczanesi. Mahkeme. Köy ile kaza merkezi arasındaki yol. Kasabadan vilayet merkezi, şehre giden yol, yollar. Yolları kim yapar, yollar kimindir? Yolların faidesi. Yolların muhafazası. 14- Vilayet merkezinde belediye, hükümet teşkilatı: vali, mahkemeler, posta ve telgraf. Maarif idaresi ve mektepler. Orta mektep ve lise, muallim mektebi. Köy ile vilayet merkezi arasındaki münasebetler. 15- Köy ve kasabaya en yakın şimendifer istasyonu. Buralardan tren ile nerelere gidilir? Şimendiferlerin faidesi. Köye ve kasabaya en yakın liman: buradan vapurlarla nerelere gidilir? Deniz yolunun faideleri. 16- Köye hariçten gelen eşya ve mallar nerelerden gelir? Köyün istihsal (üretmek) ettiği mallar nerelere gönderilir? Bu alışveriş ne suretle cereyan eder? İstihsal, ticaret ve sanayi hakkında esaslı malumat. 17- Türkiye’nin merkezi Ankara: Ankara’da hükümet teşkilatı: Büyük Millet Meclisi, vekaletler, Ankara hakkında malumat, merkezi hükümet ile köyün münasebetleri. 18- Vergiler ve askerler. 19- Türkiye’nin iki mühim şehri: İstanbul ve İzmir. Bunlar hakkında kısa malumat. ( köyün iktisadi münasebetinde mühim mevkii olan liman, şimendifer merkezi hakkında suret hususiyede malumat verilecektir.) 20- Türklerin vatanları: Türkiye, Türkiye’nin hükümeti; Cumhuriyet, Cumhuriyet idaresinin büyük kıymeti hakkında malumat ve telkinler. Abdülhamit devrinden bugüne kadar gayet mücmel (kısa, öz) tarihi. Bilhassa büyük harbin neticesi ve İstiklal mücadeleleri. 21- Türk milletini büyüklüğü: Dünyadaki Türkler. Türklerin tarihin en eski müstakil millet olduğu hakkında mücmel ve esaslı malumat ve telkinler. 22- Türk vatandaşının vazifeleri: a- Nefsine karşı: Sağlam ve iyi ahlaklı olmak. b- Ailesine karşı: Sadık, yardımcı olmak c- Köyüne karşı: Çalışkan ve hayırlı olmak. d- Vatana karşı: vatan hıdmetlerini seve seve yapan millet ve vatan menfaatini herşeyden üstün tutan, çalışkan ve etrafına faideli bir vatandaş olmak. Hulasa; nefsine, ailesine, köyüne, vatanına hayırlı, iyi bir insan olmak. 23- Türkiye’nin koşuları ve dünyanın başlıca büyük devletleri hakkında gayet muhtasar (kısa,öz) mulamat. 24- Köylerde iktisadi ve ictimai (toplulukla ilgili, sosyal) teşkilat: köy kooperatifleri, köy hilal-i ahmeri ( kızılay), himaye-i etfal (çocuk esirgeme), hilal-i ahmer, teyyare cemiyeti şubeleri, köy sigortaları. 25- Köyde insani ve medeni hayat. 26- Sıhhate ve ahlaka uygun eğlenceler: temiz ve sıhhi zevkler. 27- İnsanın hayatına, Türk milletinin saadetine merz (düşman) haller: bilhassa içkinin zararları. Resim ve El İşleri (Birinci, ikinci ve üçüncü sınıflarda haftada dört ders.) Resim: Birinci Sınıfta: Basit yaprakların resmini yapmak. El resmi yapmak. Balık, kuş ve hayvan resimleri yapmak. Basit eşya (mesela; bardak, testi, orak, kürek, kazma gibi) resimleri yapmak. Yüz resimleri yapmak. İnsan resimleri yapmak. İkinci Sınıfta: Cetvelle ve cetvelsiz çizgiler çizmek. Çizgilerle süsler yapmak. Ev resimleri yapmak. Ziraat aletlerinden basitlerinin resimlerini yapmak. Hayali ve ezber resimler yapmak (hikaye ve vakıa resimleri). Kuru boyalarla boyalı resimler yapmak. Çiçek resimleri yapmak. Bunlardan süsler yapmak. Üçüncü Sınıfta: Daireler çizmek. Cetvelle ve cetvelsiz çizgiler çizmek. Çizgilerle şekiller ve süsler yapmak. Nisbeti ve kaidesi dahilinde Türk Bayrağı resmi yapmak ve boyamak. Eşya, ev, hayvan, insan resimleri yapmak. Modelden resimler yapmak. Basit planlar ve krokiler yapmak. El işleri derslerinde yapılan şeylerin resimlerini çizmek. Çiçek resimleri, çiçek süsleri yapmak. Üçüncü Sınıfta: Testere, keser, çekiç, rende, törpü, teneke makası, karga burnu kullanmak. Bunlarla ağaç ve tahtalardan ufak tefek faideli eşya yapmak; raf, iskemle, masa, dolap gibi. ( Bunların bidayette (başlangıçta) el birliği ile birkaç talebeye birden yaptırılması faideli olur.) Yapılan eşyayı basit bir surette boyamak. Mektebin ufak tamirlerini yapmak. Teneke ve tellerden lüzumlu ve faideli eşyalar yapmak. Telden askılar, küçük sepetler yapmak. Sazlardan ve mısır yapraklarından sepetler örmek. Resim ve el işleri dersleri hakkında mühim noktalar Köy mekteplerinde resim ve el işleri derslerinden maksat şunlardır: A- Çocukların, tabii ve sanayi eşyayı müşahede etmek, bu eşyanın şekillerini, renklerini, hususiyetlerini fark etmek, istidadlarını (kabiliyetlerini) tenmiyesi. (arttırmak); B- Çocuklarda müşahede ettikleri eşyayı çizgi ve renk eanesiyle (yardımıyla) veya kagez (kağıt), kil, tahta gibi maddeleri işlemektasvir ve tecessüm (cisimlendirmek, şekillendirmek) etmek kabiliyetini inkişaf (ortaya çıkarmak) ettirmek; C- Çocukların tasvir ve nehillerine (?) harici bir şekil-i ifade vermeye kadar bir hale getirmek.; D- Çocukların başlatılan işe dikkat ve sebatla (sabırla) neticeye varıncaya kadar devam etmek itiyadını (huy) kazanmalarına çalışmak; E- Çocuklarda güzel şeylerden telziz eylemek (lezzetlendirmek) ve güzel şeyler vücuda getirmek emellerini tenmiye (arttırmak) eylemek. Resim ve el işleri programı bu derslerin azami haddini göstermektedir. Bu programı tatbik etmek için muallimin resim ve el işleri derslerinin usul tedrisi ve terbiyevi kıymeti hakkında kafi malumata ve tedrisata da mumarseye (el yatkınlığına) sahip olması lazımdır. Bu malumat ve mumarseye sahip olmayan muallimler için programı aynen tatbik etmek mecburiyeti vardır. Bu halde yalnız çocukları ufak tefek şekilleri çizecek, resimleri yapacak derecede kurşun kalemi kullanmaya salih; kil, çubuk ve tahtan basit şekiller yapacak derecede el hünerine sahip olmalarını temin etmekle iktifa olunmalıdır (yetinilmelidir). El İşleri: Birinci Sınıfta: Kagezleri (kağıtları) keserek, yırtarak şekiller yapmak. ( yaprak, el, balık, çiçek). Kagez bükmeleri; kayık, tencere, çanta, dolap şekilleri. Mukavvadan küçük şekiller yapmak.) Kullanılacak kagezler her nevden (çeşitten) olabilir. Adi gazete kağıtlarından el işlerine mahsus kagezler kadar her türlü kagez isti’mal (kullanma) edilebilir. El işleri için muayyen (belirli) nevde bir kagez tedarikinde ısrar etmek caiz değildir. Mukavva için de böyledir. Sureti mahsusunda mukavva tedarikine mutlaka lüzum yoktur. Ele geçen paketlerden, mukavva kutularından istifade edilebilir. Çamurdan, kilden şekiller yapmak; mesela tabak, çanak, bardak, meyve ve sebze şekilleri. İkinci Sınıfta: Mukavva işleri. Kil işleri. (Birinci sınıftaki kilden daha yüksek şekiller.) çubuk ve değneklerden keserek ufak tefek eşya ve modeller yapmak. Basit ziraat aletleri, ev eşyası; masa, iskemle, yay ve ok gibi. Tahta parçalarından küçük modeller ve oyuncaklar yapmak; araba, kanı, kayık gibi. Ev işleri ( Kızlar için ikinci ve üçüncü sınıfta resim ve el işleri dersi içinde haftada üç ders.) (Diğer bir derste resim ve umumi el işleri tedrisi olacaktır.) İkinci sınıfta: iğne iplik. Bunların nevleri ve iyileri hakkında faideli malumat. Adi dikişler: tehil (?), düz, iğne ardı dikiş. Herituv tehili (?) • Düğme dikmek. İlik açmak ve kenarını örmek. • Çocuk donu ve gömlek dikmek. • Sökük dikmek , ufak yamalar yapmak. Zincir örmek. • Saçlara itina. ( Bitten sakınmak, bit ve sirkenin iması. Kellikten korunmak.), dişlere itina, el ve yaklara itina. • Ev temizliği: süpürge kullanmak. Islak bezle etraf silmek. Camları silmek. Tahta kurularını imha etmek çareleri. Üçüncü sınıfta: Küçük tamirler. Yırtıkları dikmek. • Çocuk gömleği biçmek ve dikmek. Don ve gömlek biçmek ve dikmek. • Mezura kullanmak, basit ölçü almak. • Çorap tamiri. • Ütü yapmak, ütünün faydaları. • Köylerde kullanılan kumaşların nevleri (çeşitleri), iyi cinsleri hakkında malumat. (Numunelerin koleksiyon yapılarak talebeye gösterilmesi lazımdır.) • Çamaşır yıkamada iyi, ucuz ve kolay yollar ve usuller. • Evlerde sıhhat kaidelerine riayet: evlerin havalandırılması ve bol ışık alması lazımdır. Bunun için yapılacak tedbirler. • Çocuk bakımı: küçük çocuklara nasıl bakmalı? Çocukların temizliği, elbisesi, gıdası hakkında esaslı ve köyde kabil-i tatbik (yapılanlar hakkında) malumat. • Muzur (zararlı) haşereleri hakkında malumat: bit ve pire, sivrisinek, tahta kurusu; bunların imhası çareleri. Bunlardan gelen fena hastalıklar: bilhassa sıtma. • Mikroplar hakkında malumat. Verem ve veremden korunma çareleri. Yemek ve içmekte temizlik. Ehtar (uyarı): bu dersin mutlaka kadın muallimler tarafından verilmesi lazımdır. Kadın muallim bulunmadığı takdirde erkek muallimler programın kendileri tarafından tedrisi edilebilecek kısımlarını ve hase (özellikle) hıfz-ı sıhhaye ait bahisleri, okutacaktır. Din Dersleri ( Üçüncü sınıfta Perşembe günleri bir ders.) Din derslerinin hedefi, çocuklara Cenab-ı Hakka karşı muhabbet hisleri uyandırmak, onlar İslam dinini sevdirmek ve bütün Müslümanların itikatlarındaki vahdetin faidesini bildirmektir. Din derslerinin tedrisinde dikkat edilecek noktalar şunlardır: 1- Din derslerinde fırsat düştükçe mahiyette gösterilmek istenen batıl fikirler, yanlış kanaatler cerh (çürütmek) edilecektir. 2- Çocuklara İslam dini ve İslam büyükleri sevdirilecek, iyi ve güzel hareketlerin İslam dinindeki yüksek kıymeti anlatılacaktır. Fakat hiçbir vech ile (surette) taassup (taraflı) fikri verilmeyecektir. Çocukların mektep haricinde din hakkında aldıkları yanlış fikir ve telkinler münasip surette tashih edilecektir. (düzeltilecektir). 3- Dünyayı hakir görerek yalnız ahirete teveccüh (yönelmek) etmek ve kainatı sefaletle tevekkülü ( Allah’a imanı ) miskinlikle bir tutmak hal ve hareketlerin hakiki yeri olmadığını; dünyada azami refah ve saadet içinde yaşamanın ve Müslümanların zengin, memleketlerinin mamur (bayındır) olmasının dince de matlup ve merkub (iki kelimede beğenilen anlamında) olduğu fikirlerinin çocuklara nakli lazımdır. İslamlar (Müslümanlar) içtimai muavenetlere (yardım) bir esas teşkil eden sadaka ve zekat üzerinde tutularak zekat ve sadakanın, kurban ibadetlerinin hastane, dar-ül aceze (acizler kapısı), himaye-i etfal (çocuk esirgeme) gibi hayırperver müesseselere veyahut memleketin müdafaası maksadıyla teşkil eden cemiyetlere verilmesinin daha hayırlı olduğunu anlatmak lazımdır. Dersin Müfredatı Cuma, cumada niçin toplanılır? Bayramlarda ne yapılır? Cumada toplanan insanların bayramda birbirlerini tebrik etmelerinin müşterik surette inandıkları şeyler; Allah, Peygamber. İman, İslam dini. Bugünkü Türklerin dini: İslam dini, İslam imanı. İmanın desturu (kuralları): “Lailaheillallah, muhammeden resullah” bunun Türkçesi. İslam dinin insanlara öğreten zat: Hazreti Peygamber. Hz. Muhammed’in hayatı ve ahlakı. (Muhteser (öz) bir surette, yalnız tarihi hakikatler söylenecek, çocukları alakadar etmeyen tafsilattan (açıklamalardan) sarf-ı nazar edilecektir. (kaçınılacaktır). Mucizelerden ve harikulade menkıbelerden bahis olunmayacaktır.) İlahi İman: Allah müminlerin kalplerinde yaşayan ulvi bir varlıktır. Allah büyük kudret fatıradır (yaratıcıdır). Allah sevgisi bütün ibadetlerin başı en büyüğüdür. İlahi’yi bize tanıtan Hz. Peygamberdir. Allah zaman ve mekandan münezzehdir. (zaman ve mekan dışındadır, uzaktır). İslam dininin esasları: Kimsenin dinine, itikatına, işine karışmamak: İslam dininde her şahıs kendi itikatından (inancından), işinden mesuldür. Başkalarının imanını karışmaya kimsenin hakkı yoktur. Hayırlı insan olmak: İslam dininde herkes hayır işlemekle mükelleftir. Ahlakın emrettiğini İslam dini de emreder. Ahlakın fena gördüğünü İslamlıkta fena görür. Kendi, nefsine, başkalarına, memleketine ve vatanına hayrı olmayan insanların İslamlık takbih eder (kınar). Çalışmak: İslam dininde sai (çaba, gayret) aslidir. İnsan ancak sai ile insan olur. Tembellik, miskinlik İslam dinince memnudur (yasaktır). İslam dininde tevekkül her türlü tedbirlerden sonra caizdir: Akıllın gösterdiği her çareye başvurmadan tevekkül edenler daima mahrumiyete uğrarlar; böyle tevekkül İslam dinince makbul değildir. İslam dininde şükür aslidir: Hakiki Müslüman çalışır, her türlü tedbire sarılır ve neticede vasıl olduğu muvaffakiyet için şükür eder. Hiçbir şey yapmadan tembel tembel dua ederek her nimeti Allah’tan beklemek islam şiarı (geleneği) değildir. İslamlık hüsn-ü muaşeret (iyi geçinme) demektir: İslamlar (Müslümanlar) hayır işlemekle ve her türlü fenalıklardan çekinmekle mükelleftir. İslamlıkta teavün (yardımlaşma) büyük esaslardan biridir. Zenginler fakirlere, kuvva (kuvvetliler) acizlere daima yardım etmekle mükelleftir. İslamlık taasubi (bağnazlığı) men eder: Körü körüne adetlere bağlanmak, terakkiye (ilerlemeye) düşman olan insanlara müteassıp denir. Taassup hayatın ve medeniyetin en büyük düşmanıdır. İslam dini taassubu men eder. Son

İlk Mektepler Müfredat Programı

MUKADDİME (giriş) İlk mektebin başlıca maksadı, genç nesli mühitine faal bir halde intibak ettirmek suretiyle iyi vatandaşlar yetiştirmektir. Bu maksadın layıkıyla husuleni (hasıl olması) temin için mevcut ilk tahsil programının tadiline (değiştirilmesine) lüzum görülmüştür. Yeni programın tertibine esas olan fikirler şunlardır: 1) 1924 tadilatıyla beş seneye indirilmiş olan ilk mekteplerin tahsil metni yeni programda iki devreye taksim edilmiştir. İlk üç sene birinci devre, son iki sene ikinci devredir. 2) Eski programlarda bütün sınıflarda dersler birbirinden tamamen müstakil (ayrı ayrı) bahislenmiş gibi gösterilmiş, aralarındaki rabıta ve münasebetlere o kadar dikkat edilmemiştir. Yeni programlarda malumatlar arasında münasebetlere pek ziyade ehemmiyet verilmiştir. Hususiyle birinci devrede bütün derslerin hayat ve cemiyyet mihveri etrafında ve “toplu” olarak tedris esası kabul edilmiştir. Bunun için eski programlarda “tabiat tatbiki”, “müsahebat (söyleşiler)”, “tarih”, “coğrafya”, dersleri ayrı ayrı gösterilmiş olduğu halde yeni programda bunlar birinci devrede “hayat bilgisi” namı altında cem edilmiştir. Bu ders bütün tedrisatın adeta bel kemiği olacak ve diğer dersler daima buna istinad edecektir. Her ne kadar lisan ve hesap dersleri (matematik) ile el işleri, resim dersi için ayrıca saatler tahsis edilmiş ise de bu daha ziyade o derslerin tedrisinde ittiba edilecek (takip edilecek) tedrici nizamı göstermek maksadı ile yapılmıştır. Misal; hesap dersi bu tedrici nizam dahilinde ilerleyecektir. Ancak dersin teknik ciheti bu nizamı takip ederken temrin (alıştırma), mumarse (el yatkınlığı) ve ameliyyat (işlem yapma) cihetlerinde daima hayat bilgisi ile olan irtibatı muhafaza edilecektir. Keza lisan dersi de böyledir. Elifba ve kıraat (okuma) dersleri mutat (bilinen) pedagojik nizam dahilinde ilerlemekle beraber şifahi lisan temrinleri (sözlü dil alıştırmaları) ile makale ve tahrir (yazma) dersleri daima hayat bilgisi ile münasebetdar (alakalı) olacaktır. İlk devrede dersler arasındaki bu münasebeti gösteren “irtibat cetvelleri” yeni programa ilave edilmiştir. Bu cetvel maksadın ilk bakışta vazihen (açıkça) kavranmasına müsaittir. 3) Yalnız ikinci devrede derslerin, muhtelif alemlerin mübadisini az çok mesnef olarak arz edecek şekilde tedrisi faideli gösterilmiştir. Ancak yine bu derslerin birbiriyle muvazi gitmesi (paralel gitmesi) ve birbirlerine takviye etmesi lüzumu gözden kaçırılmamıştır. Çocukların dağınık malumattan ziyade kâbil istifade bilgisi kazanmasını temin için dersin imkân derecesinde hayat ve muhit ile münasebetdar bir tarzda tedrisine ehemmiyet verilmiştir. 4) Eski programlarda “iş esasları” na ve talebenin şahsi mesai ve faaliyetine lüzumu kadar itina edilmemiştir. Yeni programlarda bu noktalara da hususi bir ehemmiyet verilmiştir. Bütün derslerin talebeyi “şahsi mesaiye” teşvik edecek bir surette tedrisi, tedrisatındaki imkan müsait olduğu derece talebenin “şahsi alakalarının” noktayı hareket ittihaz edilmesi (kabul edilmesi) esasları kabul edilmiştir. El işleri, resim derslerine talebede el hünerini tanımaya itecek, onlara tasvirlerine maddi surette ifade edebilmek iktidarını verebilecek, bilhassa diğer dersleri canlandıracak mühim bir terbiye almalı olmak üzere hususi bir kıymet atfedilmiştir. Talebenin dersleri imkan mertebesinde bizzat işleyerek, bizzat zihni faaliyette bulunarak öğrenmesi yeni programın en bariz seciyesidir (karakteridir). 5) Yeni programda derslerin yalnız müfredatı sayılmakla iktifa edilmemiştir (yeterli bulunmamıştır). Her derslerin hedefleriyle, tedrisinde tutulacak istikametlerin ana hatları da ayrıca gösterilmiştir. Bu surette programı okuyan muallimler tedrisatın teveccüh edeceği istikameti kullanıcıya göstereceklerdir. 6) Yeni programın bir mühim hususiyeti de ders mevzularının (bilhassa hayat ve yurt bilgisi derslerinin) mahalli şeraite (şartlara) göre tedrisine geniş bir imkan bırakmasında görülür. Tedrisatta daima mahalli şeraitin, tabiati ve içtimaî muhitin nazarı dikkate alınmasına ve tedriste noktayı hareketin mümkün olduğu kadar çocuğun en yakın muhitinden seçilmesine yeni programda pek ziyade ehemmiyet verilmiştir. 1- Ev idaresi programı kız mekteplerina mahsustur. Bunun için dördüncü sınıfın terbiyyeyi bedeniyyesinden (beden eğitimi) bir saat alınacak ve beşinci sınıfın imla dersi de bu derse tahsis olunacaktır. 2- Dördüncü ve beşinci sınıflarda kızlara mahsus “dikiş” gösterilecek, resim ve el işleri dersinden ayrılacak birer saat bu derse tahsis olunacaktır. Hesap ve hendese (geometri) ile resim ve el işleri ders zamanları birleştirilmelidir. Tedrisatın icabına göre muallim bu zamanları birleşen derslerden herhangi biri için istimal edebilir (kullanabilir). 3- Gerek erkek ve gerek kız mekteplerinde Pazar ertesi günü okuldan sonra terbiyyevi tenezzühler (gezintiler) ve muhazaralar yapılır. Perşembe günü okuldan sonra dersler tatil edilir. Derslerin devamı müddeti kırk dakika, teneffüslerin müddeti on dakika, öğle teneffüsü bir buçuk saattir. HAYAT BİLGİSİ (İlk Devrede: Her üç sınıfta haftada dört saat) Dersin Mahiyeti Eski programlarda tabiat tetkiki ziraat, hıfzıssıhha, coğrafya ve tarih mebadisi (temelleri), musabehat (söyleşiler), ahlakiye ve malumatı vataniyye dersleri birçok cihetlerden yek diğeriyle alakadar olduğundan bunlar iptidai mektebin birinci devresini teşkil eden ilk üç sınıfta “hayat bilgisi” ünvanı altında bir derste cem edilmiştir. Ve müfredat buna nazaran tertip olunmuştur. Hayat bilgisi dersinin lisan dersindeki “şifahi temrinlerle” de sıkı bir rabıtası vardır. İlk üç sınıfta muhtelif derslerin mevzuları arasında sıkı bir münasebet gözetilecek ve tedrisatın mihverini hayat bilgisi dersini teşkil edecektir. Dördüncü ve beşinci sınıfalarda da dersler arasındaki rabıta ve münasebetlerin muhafazasına itina edilmekle beraber “tabiat dersleri”, “eşya dersi”, “yurt bilgisi”, “tarih” ve “coğrafya” dersleri müstakilen tedris olunacaktır. A-Dersin Hedefi Hayat bilgisi dersinin tedrisinde takib olunacak hedefler şunlardır: 1- İçinde yaşadığı coğrafi muhite tesadüf edilen en mağruf (meşhur) taş, maden, nebat ve hayvanları çocuğa tanıttırmak. Etrafındaki cerayan eden tabii hadiseleri tetkik ve izah ettirmek. Canlı mahlûkların şeraiti hayatiyesine ve bunların yekdiğerine karşı icra ettikleri tesirleri göstermek. 2- Bir taraftan suyu, havası ve toprağıyla muhiti tabiyenin insan üzerine yaptığı tesirleri, diğer taraftan insanın hayvan beslemek, orman yetiştirmek, toprağı işlemek, yollar yapmak, kanallar açmak suretiyle tabiat üzerinde vukua getirdikleri tahvilleri göstermek. 3- Çocuğun mensup olduğu içtimai muhitteki sosyal hayattaki insanların mesai ve faaliyetlerini tetkik ettirmek. Aile, nahiye, belediye ve hükümet teşkilatını gayet müşehhes (kısa) bir surette öğretmek. 4- Müşahedeye müstenet tetkiklerle çocuklara insanın vücudu ve vücuttaki azalarının vazifeleri hakkında malumat vermek. Buna müteallik hıfzıssıhha kaidelerini ameli bir surette öğretmek ve bilhassa her hususede çocukları temizliğe alıştırmak. 5- Mektap hayatında aile veya şehir muhitinde insanlar arasında teheddüs ( meydana gelen) eden hukuki vakalar münakaşa edilmek veyahut hayali masallar ve hikayeler nakil etmek suretiyle çocuklara ahlaki telkinler yapmak. 6- Mektebin bulunduğu köy veya kasaba ile civarının eşkal ve arazi tetkik ettirilerek coğrafya ve yine aynı muhit dahilinde tesadüf edilen meşhur binalarla abideler hakkında malumat verilerek tarihe bir hazırlık yapmak. 7- Hayat bilgisi dersine müteallik müşahede ve tecrübeleri ve dersle alakadar resim, el ve toprak işlerini ve kolaksiyonları bizzat çocuklara yaptırmak suretiyle onları “faaliyete” sevk etmek. Kendilerine işlemek ve çalışmak zevk ve hevesini vermek. 8- Bir tarafta çocukların tetkik ve müşahede kabiliyetlerini artırmak diğer tarafta da gördüklerini ve bildiklerini bizzat şifahen ve tahriren evayeş vasıtasıyla doğru ve güzel ifadeye alıştırmak. Hayat bilgisi derslerinde çocukların – sınlarıyla (seneleriyle) münasip olarak - “ifade ve beyan” kabiliyetlerinin inkişafına (meydana çıkmasına) bilhassa itina olunacaktır. 9- Müşterek mesai sayesinde talebe arasında teavün (yardımlaşmak) ve tesanet (işbirliği) hislerini uyandırmak ve kuvvetlendirmek. B- Hayat Bilgisi Dersinin Tedrisinde Alttaki Noktalara Dikkat Edilecektir 1) İlk mektebin ilk üç senesinde okutulan hayat bilgisi dersi bütün tedrisatın esas mihverini teşkil edecektir. Lisan, hesap, hendese, el işleri-resim, musiki, jimnastik dersleri, bu dersle sıkı bir surette münasebettar olacaktır. Mamafih hayat bilgisi programında sayılan mevzuların tedrisatında noktayı hareketin mutlaka hayat bilgisi dersi olması icab etmez. Bezen hesap-hendese, lisan, el işleri – resim gibi dersler dahi mevzularından biri veya hariçten bir mevzu için noktayı hareket olabilir. Bilhassa çocukların müşterek bir alaka gösterdikleri bir hadise veya bir mevzu noktayı hareket ittihaz etmek (kabul etmek) muvafık olur. Çocukların kendilerinden doğan böyle alakalarından istifade etmeyi muallimin intikal ve zekasına bırakılır. 2) Umumiyetle tedrisat mevzuları programında sayılan maddelerdir fakat programdaki sıranın harfiyyen tatbiki mutlaka lazım değildir. Muallim bir senede programı ikmal etmek şartıyla bazı takdim ve tehirler yapabilir fakat mevsimlerdeki sıranın ihmali caiz değildir. 3) Her bir hadiseyi vukuu anında tetkik ettirmek lazımdır. Güneş tutulması, kuyruklu yıldız zihveri, şimşek çakması, yağmur, kar ve dolu yağması, fizan husulü gibi hadiseler vukuları esnasında tedrisatta noktayı hareket ittihaz olunmalıdır. 4) Memleketin her tarafında tabii mühitin ehval ve şeraiti o muhitte yaşayan insanların hayat ve maişet (geçim) tarzları bir değildir. Mesela Erzurum yaylasında Adana ovasında veya Marmara sahillerinde bulunan çocuklar birbirinden çok farklı tabii manzaralar, iklim şeraiti ve iktisadi faaliyetler karşısında bulunurlar. Bu cihetle mektebin köyünde veya kasabasında dağlık bir yerde veya ovada sahilde veya dahilde bulunmasına nazaren hayat bilgisi dersinin mevzularında bazı tadilat yapmak lazımdır. Esasa sadık kalmakla beraber mahalli icabat ve şeraite göre programda yapılması lazım gelen tadilat, bir mıntıka veya mahallin ilk tedrisat müfettişleriyle…. Ders senesi iptidasında birleşerek tesbit edilmelidirler. Mesala Adana muhitinde pamukçuluğa, Bursada ipekçiliğe, Samsun hevalisinde tütüncülüğe, İzmirde incir ve üzümcülüğe ehemmiyyet mahsusa atfedilmek lazımdır. Keza ilk sıtma mıntıkalarında bu hastalığın esbabı (sebepleri) kurutma ve tedavi çareleri çocuklara layıkıyla öğretilmelidir. Mahalli şeraite göre tadili teklif olunan programlar maarif vekaleti talim ve terbiye dairesine gönderilir ve ancak vekaletin tasdikinden sonra tatbik olunur. (Bu husus için ayrı bir talimname yapılacaktır) 5) Hayat Bilgisi Dersini müşahadelere istinaden vermek icap ettiğinden müsait havalarda muallim talebesini alır ve bahçeye çıkarmalı: tarlalarda meyve sebze ve çiçek bahçelerinde tetkikler yaptırmalı; iktidarları nispetinde çocukları bahçe işlerine iştirak ettirmeli. Bahçesi müsait olmayan yerlerde her sınıf talebesi hiç olmazsa birkaç saksı çiçek yetiştirmelidir. Velhasıl muallim en münasip fırsat ve faaliyetlerden istifade ederek talebeye tabiat muhitini telkin etmelidir. Bundan başka muallim talebesine kasabanın Pazar yerini, pazardaki alışveriş hayatını, demirci, doğramacı, kunduracı ev terzi vesaire esnaf dükkanlarını ve mektep civarındaki fabrika, değirmen vesaireyi göstermelidir. 6) İkinci ve üçüncü sınıf talebesi hayat bilgisi dersine mahsus olmak üzere birer defter tutarlar. Bu deftere yaptıkları müşahedelerin hülasalarını yazarlar. Resimlerini ve krokilerini gayet basit surette çizerler. Bundan başka yaprak numuneleri, çiçeğin tohumları, kabuklar vesaire toplayarak koleksiyon yaparlar. Bütün sınıfın iştirakiyle mektep içinde umumi bir koleksiyon yapılır. Bunun tertip, tanzim ve muhafazasını talebe deruhte (üstlenmek) eder. Muallim yalnız rehberlik eder ve talebenin mesaisini murakebe (kontrol etmek) eder. 7) Talebeye münferiden yapmak üzere bazı vazifeler verildiği gibi bazen bir vazifenin ifasını bütün sınıf veyahut talebeden bir grup deruhte eder. Bunlar müştereken çalışırlar. Mesela çocuklar kibrit kutuları, tahta mukavva parçaları gibi basit vesaitten istifade ederek bir şimendifer numunesi yapmak isterler. Bunlar grup grup ayrılıp kumdan yollar yaparlar. Kalınca tellerden raylar döşerler. Kibrit kutularını vagona tahvil ederler. Tekerleklerini oyar ve yapıştırırlar. Tahta parçalarından veya mukavvadan istasyon binasına benzer birş eyler yaparlar. Bidayette bu şeylerin mükemmel olması matlub değildir (gerekli değildir). Maksat çocukları faaliyete sevk etmek, gördüklerini ve bildiklerini iş vasıtasıyla ifadeye alıştırmak, onların küçük mehile ve muhakemelerini işletmektir. 8) Çocukların müşterek faaliyetleri için her bir mektepte uygun bir iş odasının tefriki (tahsisi) lazımdır. Bu odada işlemeye mahsus masalar ve kullanılacak aletler bulunur. Ayrıca iş odası tefrikine binası müsait olmayan mekteplerin dershanelerinde adi sıralar iş masası haline dönüştürülebilir (mektep atölyeleri albümüne müracaat). 9) Bir sene zarfında talebenin tuttukları müşahade defterleri, yaptıkları işler ve kolaksiyonlar muhafaza edilecek ve sene sonunda muallimin murakebesi altında yine talebe tarafından tertip ve tanzim edilecek sınıf sergisinde teşhir edilecektir. 10) Her sene yirmi dokuz Teşrinievvel (Ekim) tarihine müsadif (tesadüf eden) Cumhuriyet Bayramıyla Büyük Millet Meclisinin açılmasına müsadif yirmi üç Nisan Bayramı mektepte ayrıca tesayit edilecektir. Bu maksatla bayramdan bir hafta evvel talebe, hazırlığa başlarlar. Dershanelerini ağaç dalları, çiçekler ve kağıttan tezyinat (süsler) vesaire ile süslerler. Programa mahmül (uygun)olmak şartıyla bayram mektepte tesayit edilir. Bu münasebetle çocuklara Cumhuriyet umdeleri (fikirleri) telkin olunur. Merasimden sonra ve ertesi gün mektep tatil edilir. 1) Hayat Bilgisi Dersinin Müfredatı Birinci Sınıf (Haftada Üç Ders) Mektebimiz 1) Dershanede çocukları sıralara oturtmak ve her birinin yerini tayin etmek. Çocukların boylarını ölçmek, kilolarını tartmak. 2) Talebenin muallimle ve birbirleriyle tanışması; talebeye isimlerini söyletmek; babalarının isimlerini söyletmek. 3) Selamlaşmak: mektebe gelince ve mektepten giderken selamlaşmak, sokakta muallimi selamlamak. 4) Dershanemiz, kapı, pencere, duvarlar, döşeme. 5) Dershanemizin eşyası: sıralar, kürsü, yazı tahtası, sandalye, masa, kağıt sepeti, çiçek saksısı vesaire. 6) Talebenin ders eşyası: çanta, kitap, kalem vesaire. Bunların en münasip surette istimali ve iyi muhafazası. 7) Mektep binası: kapılar, koridorlar, dershaneler, muallim odası, dershane, konferans salonu vesaire (mektabin taksimatına göre). 8) Mektabin avlusu ve bahçesi: oyun mahalli, çeşme, çiçek bahçesi, abdsethane vesaire (arsanın taksimatına göre). 9) Mektebin nizamına talebenin alıştırılması: mektebe ne zaman girilir? Ne zaman evimize gideriz? Dershane nasıl gireriz? Mektebin neresinde ve ne zaman oynarız? Nerede ve ne zaman çalışılır? Mektepta zaman: sabahları saat kaçta girilir? Öğlen saat kaçtır? Gece kaçta yatılır? Geceyarısı saat kaçtır? Haftanın günleri. 10) Vücudumuzun ve elbisemizin temizliği: eller, yüz, ense, kulaklar, saçlar, tırnaklar, ayaklar. 11) Mektepte temizlik: çamurlu ayakkabılarla dershaneye girmeyelim; dershanede toz kaldırmayalım, kağıt parçalarını yerlere atmayalım; mektep eşyasına zarar getirmeyelim; abdesthaneleri temiz kullanalım; muslukları temiz tutalım. Evimiz ve Ailemiz 12) Evimiz nerededir? Evin taksimatı: yemek odası, mutfak, salon, yatak odası (muhite göre tedris edilecek). 13) Evimizin avlusu ve bahçesi 14) Evimizin eşyası 15) Evimizin muhafazası: yangın tehlikesinden sakınmak 16) Evimize giderken geçtiğimiz yollar: yollarda nasıl yürümeliyiz? Yollarda tehlikeler (bilhassa büyük şehirlerde otomobil tehlikesi), bunlardan sakınmak. 17) Ailemiz: babamız, annemiz, kardeşlerimiz, akrabamız, anamızın evdeki işleri. Bizim işlerimiz, yaşımız, babamızın kardeşlerimizin yaşları. 18) Evimizde temizlik. Sonbahar 19)Yazın havalar nasıldı? Sonbaharda havaların soğuması, yağmur, sis, rüzgar (havanın tebdillerine ‘değişme’ göre) Sonbaharda ağaçlar ve çiçekler; ağaçlar yapraklarının dökülmesi. (elma, armut gibi birkaç ağaç müşahede ettirdikten sonra) 19) Sonbaharda hayvanlar; kırlangıç, leyleklerin vesair kuşların uçup gitmesi. Köylünün yardımcıları: öküz, inek, bakir (sığır sürüsü) 20) Sonbaharda insanların işleri (muhite göre): çiftçinin mahsullerini ambarına taşıması. Mahsullerin devşirilmesi (muhite göre üzüm, ceviz, patates, palamut vesaire.) 21) Çiftçinin çift sürmesi ve tohum ekmesi. 22) Ailede kış hazırlıkları: tarhana, bulgur, erişte yapmak, muhtelif turşular kurmak, reçeller yapmak, kömür ve odun tedarik etmek. Alışveriş: para, okka, arşın. 23) Sonbaharda çocukların oyunları: topaç, çember vesaire. Cumhuriyet Bayramı 24) Bayrak, donama, şenlik: Cumhuriyet Bayramına münasebetiyle çocuklarla birlikte dershanenin süslenmesi, çiçeklerden, kağıt zincirlerden tezyinat (süsler) Kış 25) Kış geliyor: havaların değişmesi, günlerin büsbütün kısalmasına dikkat. İlk alametler: çiğ, kırağı, soğuk, rüzgar, bulutlar, yağmur, kar. 26) Mektepte kışa karşı hazırlık: dershanemizin sabası nasıl kurulur? Odun, kömür, mangal. 27) Kışın hayvanlar nasıl yaşarlar? Evlerimizdeki hayvanlar köpek, kedi, fare. Kırlardaki hayvanlar, kuşlar ve kuşlara merhamet. 28) Kışın açıkta çalışan insanlar (muhitine göre): kayıkçılar, gemiciler, amale, polis, bekçi. Bunların çalışmasından bizim kazandığımız rahat insanların birbirine yardımı. 29) Fakirler ve kış: hasseten (özellikle) yetim ve fakir çocuklar, yardım ve yardım şekilleri. 30) Kışın mekteplerde temizlik, sokakların çamuru, mektebin çamurdan korunması, üst-başımızın temizliği. 31) Çocukların kış eğlenceleri: kızak, kardan adam yapmak, kış gecesi dilediğimiz masallar (dev, peri masallarından içtinap (uzak durarak) ve odada dinledikleri bu nevi masallar hakkında fikirleri tashih edilecektir.) 32) Vücudumuz: vücudun harici azası hakkında bilgi, kışın vücudumuzu nasıl korumalıyız? Elbise ve elbise hıfz-ı sıhhası, soğuk algınlığı tedavisi. 33) Vücudumuzda temizlik: yüzümüzü, ellerimizi, ayaklarımızı yıkayalım, yerlere tükürmeyelim, mendil kullanmak, burun temizlemek, bit ve bitten korunmak. İlkbahar 34) Günlerin uzaması, havaların ısınması, karların erimesi, derelerin, nehirlerin kabarması. İlkbaharda mekteplerde yapılan işler, sobaların kaldırılması. Evlerin temizlenmesi. 35) Köylerde ilkbahar (mıhite göre): badem, şeftali, erik, kaysı, elma, armut, kiraz, vişne ağaçlarının çiçek açması ve yapraklanması, ağaçların tırtıllardan temizlenmesi. İlkbaharda bahçıvanın işleri, ağaç köklerinin açılması, dalların budanması, bahçeye, saksıya arpa, fasulye, nohut gibi tohumların ekilmesi. 36) Baharda sebzeler (muhite göre): bakla, sakız kabağı, marul, hıyar. Sebzelerin çocuklara pek faideli olduğunu. Bahçıvanın sebze bahçesindeki işleri, fidelerin yetiştirilmesi, yeni sebzelerin dikilmesi, sebzelerin toplanıp pazarlarda ve dükkanlarda satılması. 37) İlkbaharda çiçekler (muhite göre) çocuklara gül, karanfil, lale, menekşe gibi çiçekleri tanıtmak, saksılara veya bahçeye çiçek diktirmek, müteakip günlerde bunları sulattırmak. 38) Kırlarda ilkbahar: (bir kır tenezzühünden ‘gezintisinden’ sonra) çayırların yeşillenmesi, tarlaların ilkbahardaki hali, kırlarda yetişen çiçekler: çiğdem, menekşe vesaire. Çitçinin tarlalarını sürmesi ve yazlık ekinleri ekmesi. Saban, pulluk. 39) İlkbaharda hayvanlar: kışın uyuyan hayvanların uyanması ve meydana çıkması. Koyunlar, kuzular ve keçiler. Çoban, sığır, koyunların kırpılması. Yapağı, ipek. Dokumalar ve örmeler. 40) 23 Nisan (Büyük Millet Meclisinin Açılması) ve bahar bayramı. Mektebin, dershanelerin donatılması için bahar çiçekleri toplanması. Dallar, çiçekler ve kâğıtlarla tezyinatı (süslenmesi) 41) Kuşlar: tavuk, piliç, hindi, kaz, ördek. Leyleklerin ve kırlangıçların avdeti (dönmesi), yuva yapmaları, yavru çıkarmaları. Kuşların himayesi, kuş yavrularına dokunmamak. Yaz 42) Erik, elma, armut gibi yaz yemişleri. Bunların toplanması. 43) Biber, domates, fasulye, bezelye gibi sebzeler. 44) Derede: ördekler, kazlar, balıklar, su kurbağaları vesaire. Balıkçılık. 45) Tarlalarda: başaklar, gelincik çiçeği. Ekinlerin biçilmesi. 46) Deniz veya göl (eğer muhitte mevcut ise), kayıkçılık, gemiler, vapurlar neye yarar? 47) Sınıf iş sergisi. İkinci Sınıf (Haftada dört ders.) Sonbahar 1- Dershanemiz: yeni mektep nizamının yeniden mutalası. Çocukların boylarının ölçülmesi vakti. 2- Evimiz ve taksimat (bölümler): civarda yeni inşa edilmekte olan bir ev varsa ziyaret edilerek müşahede icrası, yeni evi kimler yapar? Nasıl yapılır? 3- Marangoz dükkanı: Yeni ev için kapı, pencere ve mobilyaların yapılması. Marangozun kullandığı aletler, anahtarların nevleri (çeşitleri). 4- Demircinin kullandığı aletler (eğer yakında mevcut ise bir kiremit hanede müşahede ettirilir.) tuğla ve kiremit neden ve nasıl yapılır? (köyün nalbant dükkanı varsa oraya ziyaret). 5- Eski zamanda insanlar nerelerde yaşarlardı? Çingeneler, göçebeler, çadırları ve kulübeleri, bağlarda ve bahçelerde çardak ve kulübeler. 6- Sonbahar: kuşların uçup gitmesi, havanın değişmesi, sonbaharın yaz ile mukayesesi. 7- Bağlarda sonbahar: bağ bozumu, üzümden neler yapılır? (muhite göre) 8- Meyve bahçelerinde sonbahar: erik, elma, armut vesair meyvelerin toplanması. 9- Sebze bahçesinde sonbahar: biber, lahana, pırasa, patates vesaire. 10- Çiçek bahçesinde sonbahar: çiçeklerin kışın muhafazası, çiğ, kırağı. 11- Kışlık yiyeceklerimizi nasıl hazırlarız? Lahana, biber, domates turşusu, pekmez, peynir vesaire. 12- Ehl-i hayvanlar: inek, öküz, manda, eşek, at, katır, deve. 13- Gün yüzü: güneşin dağılması, her günkü yolu ve batması, gündüz, gece. Ay, yıldızlar. Açık ve bulutlu hava, yağmur, kar vesaire. 14- Sene ve kısımları: dört mevsim, aylar; hafta, takvim, takvimden günleri bulmak. Saatler, saatin kaç olduğunu anlamak. Zamanın kıymeti, her işi vaktinde yapmak. Cumhuriyet Bayramı 15- Sınıfların bayram hazırlığı, cumhuriyet devri, eski devir. 16- Elbisemiz, yazlık ve kışlık elbiseler. Köylü ve şehirli kıyafetleri. Eskiden insanlar nasıl giyinirlermiş, şimdi nasıl giyiniyorlar? Erkek ve kadın elbiselerini kimler diker? Elbise neyden yapılır? (Kumaş numunelerinin tetkiki. Kumaş ibtidai maddelerinin tatbiki ve bunlardan koleksiyon tertibi.) Elbise hızzü’lsıhhası. 17- Ayakkabılarımız: yazlık ve kışlık ayakkabılarımızı kim yapar? Neyden ve nasıl yapılır? Deri ve lastik numulerinden koleksiyon tertibi, ayak ve kundura hıfzü’lsıhhası. 18- Pazar mahallini ziyaret: Pazar nerede ve ne günleri kurulur? Pazarda neler satılır; pazarda intizam. Bekçi, belediye memuru, jandarma polis vazifeleri, köy ile münasebeti olan hükümet memurları, tahsildar, mübaşir. Kış 19- Evlerimiz ve mekteplerimiz nasıl ısıtılır? Mangal, tandır, ocak, soba. İnsanlar eskiden meskenlerini nasıl ısıtırlardı? 20- Evlerimizi ne ile aydınlatırız: mum, gaz lambası, elektrik ve hava gazı (eğer civarda mevcut ise). Eski zamanlarda tenvir (aydınlatma) nasıl olurdu? Beldenin tenviri. 21- Ekmek: ekmek neyden yapılır? Çiftçi, buğday, çavdar, mısır. Değirmen, fırın. Hububat, un numunelerinden koleksiyon tertibi. 22- Kış eğlenceleri: kızak kaymak, buz kaymak (muhite göre), düşmek, yaralanmak, soğuk almak, tedavi. 23- Kendimizi nasıl korumalıyız? Bulaşık hastalıklardan korunmak. Bitlerden sakınmak, vücudun temizliği: yıkanmak, çamaşır değiştirmek. Sofrada temizliğe raiyet. Yerlere tükürmemek, dershanede ve evde odaları havalandırmak. Hastalık nakilleri ( bulaşması): sinekler, bitler, tahta kuruları, pireler, sivri sinekler. Bunların imhası. 24- Nakliye vasıtaları: eşek, katır, at, sığır (bunlara iyi bakmak, insanca muamele etmek). Kanı, araba, fayton, otomobil, şimendifer ve teyyare (uçak). Bunları nasıl yaparlar? Eski zamanlarda insanlar hangi nakliye vasıtalarını kullanırlardı? 25- İçilecek su: içilecek suyumuzu nereden alırız? Kaynak, pınar, dere, kuyu, göl, çeşme vesaire. Su kapları, temizlik. Su ile geçen hastalıklar. Eski zamanlarda insanlar ne suyu içerlerdi? 26- Yurdumuz: doğduğumuz köy. Bizim mahalle, mahallemizin evleri, dükkanları, Pazar yeri vesaire. İlkbahar 27- İlkbahar geliyor: koyunların yavrulaması, kuzular ve keçi yavruları. Bahçede ve kırda ibtida (ilk) açan çiçekler. Meyve bahçesinde ağaçların tomurcuklarının inkişafı (meydana çıkması). Ağaçların yapraklanması ve çiçeklerin açması. Fidanların köklerinin kazılması. Sebze bahçesinin işlenmesi ve fidanların dikilmesi. 28- Dere veya göl: ( köy civarında dere veya göl mevcut ise çocuklar oraya götürülür.) dere ve gölde yaşayan ördekler, kaz, balık, kurbağa ve kaplumbağa gibi hayvanlar. 29- İlkbaharda bağların işlenmesi. (muhite göre). 30- İlkbaharda ekilen nebatlar (mahalli şeraite göre) tütün, haşhaş, pancar vesaire. Mektebin bahçesinde ziraatçı yeri. (bilhassa sebzeciliğe ehemmiyet verilecek, köylerde sebze yetiştirmenin faydaları ameli surette gösterilecektir.) 31- Ötücü kuşlar: bülbül, saka, ispinoz, florya, iskete ( güzel öten sarı kanatlı bir küçük kuş), tarla kuşu vesaire. Yaz 32- Yemişler: şeftali, zerdali, kiraz, vişne, erik, elma armut vesaire. 23 Nisan ve Bahar bayramı, çocukların sınıfta yaz hazırlığı, bahar oyunları ve eğlenceleri, topaç ve çember çevirmek, ip atlamak, uçurtma, salıncaklar. 33- Tarlalarda: buğday, çavdar, arpa. Bunların başak bağlaması, sararması, orak mevsimi. 34- Yazın günlerin uzaması ve ısınması. Yağmur, dolu, şimşek, yıldırım. 35- Tekrarlama. 36- Sınıf sergisi. Üçüncü Sınıf (Haftada 3 ders.) Sonbahar 1- Yeni dershanemiz: dershanemizin işleri. (çocukların boyları ölçülecek, kiloları tartılacak vakit olunacak.) Dershanemizi temiz, sıhhi, müntezim (düzenli) bir hale koymak için sınıfımız dahilinde teşkilat, sınıfımızda temizlik, sıhhat, iltizam (düzen) ve güzellik guruplarının seçilmesi ve vazifelerinin tayini. 2- Mektebimiz dahilideki hayatın ve mektep nizamlarının yeniden tetkiki. Küçük sınıf talebesi ile daha büyük sınıf talebesi arasında münasebetler. 3- Mektebin bulunduğu köyün tetkiki: bulunulan mahallede halkın başlıca işleri. İşsiz insanların halleri, işsizlerin akıbeti. 4- Posta ve telgraf: postaların nasıl gittiği, bulunan mahallenin civar ile münasebeti. Başlıca yollar ve nakil vasıtaları (kasabaya gidilecek, postaneye ziyaret.). 5- Hayır ve hasenat teşkilatı: hila-i ahmer (Kızılay’ın önceki ismi), hastaneler, himaye-i etfal (çocuk esirgeme). Böyle teşkilatın yardımları, böyle teşkilatın devamı için halkın vazifesi. Bunlara verilen ianeler (yardımlar). 6- Umumun rahat ve huzuru için herkesin mektepte ve hariçte yapması veya yapmaması icap eden haller ve hareketler. 7- Bedenimiz: bedenimizin harici azası, elbisemiz, ayakkabılarımız, elbisemizin, ayakkabımızın imal edildiği mevadın (malzemenin) tetkiki ve numunelerden koleksiyon almalı. Beden temizliği, beden hıfz-ı sıhhası ve elbise hıfz-ı sıhhası. 8- Dahili uzuvlarımız: gıdamızı teşkil eden başlıca maddeler. Ekmek, süt, yumurta, sebzeler, meyveler, et, tatlılar. İçilecek sular. 9- Hava ve teneffüs: ciğerlerimizin ehemmiyeti, kır havası, temiz hava, fena ve pis havanın tehlikeleri. Köy evlerinde havasızlık ve ışıksızlık; bunun fena neticeleri. Evleri havalandırmak. 10- Başlıca hastalıklar: sıtma, verem. Bataklıklar, sivrisinekler. Mektep dahilinde sivrisinek, sinek, tozlar ve pislik ile mücadele vermeden sakınmak çareleri. İçkinin zararları. İçki insanı vereme ve diğer hastalıklara götürür. 11- Sıhhi itiyatlar (sağlıklı huylar): duruş ve oturuşta, teneffüste ve yemek ve içmede (terli iken soğuk su içmemek), yürüme, koşma ve oyunda, dişlere, el ve ayağa ihtimam (özen) okuma ve yazmada sıhhi itiyadlar. Cumhuriyet Bayramı 12- Sınıfın bayram hazırlığı. Cumhuriyet. Türk milleti. Türk memleketi. Türk bayrağının şekli, rengi, erkanı. Bayrağa hürmet. 13- Türk milletinin istiklal cidali (savaşı). Eski hükümetler ve padişahların fenalıkları. Yeni hükümet ve idaremiz. Reis-i cumhuriyemiz. Kış 14- Kış hazırlıkları: dershanemizde ve mektebimizde kış hazırlığı. Günlerin, havaların tahvilatını (değişikliklerini) anlamak. Mektebin termometresine bakarak her günün sühunet (sıcaklık) derecesinin kaydı. 15- Yağmurlar, yağmurların sebebi. Suyun donması ve yoğunlaşması. Yağmurların faidesi. Suyun donması ve yoğunlaşması hakkında tecrübeler (deneyler) yapılması. 16- Rüzgar ve fırtına: dershane civarında havanın derecesi. Dershane içerisindeki havanın derecesi. Açılan pencereden içeriye giren hava. Cereyan hava tahvillerinin sıhhate tesiri. 17- Kar yağarken: karın yağması. Sakin havada, rüzgarlı havada karın, tipi. Siyah bir kumaş üzerinde karın tetkiki. Kar ve buzun sehvenet (sıcaklık) derecesi. Karın erimesi. Donan suyun testileri çatlatması. Bu hususta müşahede ve tektikler. Kaynayan suyun kaynama derecesi. Karın faidesi. 18- İnsanın sehvenet ( sıcaklık) derecesi: bu derece ile sıhhat arasında münasebet, vücudun sehvenet derecesinin tıbbi termometre ile bilfiil ölçülmesi. Hamali hastalıklar: kızamık, kızıl, çiçek, tifo, bunlardan sakınmak. 19- Köylünün kış faaliyeti: köylerde kış işleri. 20- Kışın masrafların artması. Fazla gıda, fazla elbise, evleri ısıtmak ihtiyacı. Tasarruf ve iktisad lüzumu. Fakirlerin vaziyeti, fakirlere yardım. Yardım cemiyetleri ve bunların hıdmetleri (hizmetleri). Mektep dahilindeki yardım cemiyeti. 21- Işın hayvanların hali: kuşlar. kuşlara ve diğer faideli hayvanlara yardım. 22- Kış eğlenceleri: kızak ve buz kaymaları. Kardan inşaat. 23- Kışın gece uzundur. Uzun gecelerde hayat. Evlerde toplanmalar. Halk masalları ve oyunları. Bilmeceler. Masallardaki dev vesair gibi mehi (korkunç) şahısların hakikatte mevcut olmadığını telkin. Batıl itikatlar ve korkularla mücadele. 24- Evlerin tenvir (aydınlatma) vasıtaları: eski zamanlarda tenvir; çıra, mum, yağ, kandil. Yeni zamanlarda tenvir; gaz, hava gazı, elektrik, tenvir ve gaz hıfzı sıhhası. (tenvir için kullanılan maddelerden koleksiyon tertibi), kirbit. 25- Teshin (ısıtma) vasıtaları: ocaklar, mangallar, sobalar. Odun, odun kömürü, taş kömürü, gaz, hava gazı, elektrik. 26- Bahara doğru: havanın ve günlerin tahvillerinin hususi bir deftere kaydı. Basit bir güneş saati imali. Bunla gündüzlerin uzamasını yazma ve kayıt. Sabah ve akşamın gözlenmesi ve kaydı. Havanın sehvenet (sıcaklık) derecesi. Rüzgarın cihetinin (yönün) ve kuvvetinin “hafif”, “şiddetli” ve “çok şiddetli” veya “fırtına” olmak üzere kaydı. Bulutlu günlerin veya yağmurluların kaydı. ( sınıfça basit bir hava durumu cetveli tutulması) 27- Mektebin bahçesinde küçük ziraat tecrübesi için yerler izharı (hazırlanması). Bunlara bazı çiçek, sebze ve hububat tohumları ekilmesi, ekilen sebze ve hububat tohumlarının sayarak kayıt olunması. (kayıt edilen tohum miktarı bilahere alınacak mahsul miktarı ile mukayese edilecektir.) talebe sınıfça bir müşahede defteri tutarak tohumları ektikleri tarihi, ekilen tohum miktarını, bunların neşvvenmesi (büyümesi) hakkında vakit vakit yaptıkları müşahedelerin neticelerini ve nihayet elde edilen mahsul miktarını kaydedeceklerdir. Eğer mektep avlusunda nebatat ( bitkiler) tecrübe icrasına müsait mahal yoksa bu tecrübeler saksılar veya tahta sandıklar içine ekilen nebatlar ile yapılacaktır. Köy çocuklarına bilhassa sebzecilik ve sebze yetiştirmenin büyük faydaları hakkında fikirler verilmelidir. 28- Mektepte küçük bir “akvaryum” tesisi. Burada kurbağaların, balıkların hayatlarının müşahedesi. ( büyük bir cam kavanoz, bir akvaryum vazifesi görebilir.) 29- İklimi müsait mahallerde ipek böceği yetiştirilecek ve bunların hayat safhaları müşahede edilecektir. 30- Mezr (toprak) ve mufid (yararlı) hayvanlar ve böcekler: hayvanların himayesi. Mezrlerin himayesi için tedbirler. Hasseten (hususi olarak) faydalı hayvanlardan olan kertenkele ve baykuşların himayesi ve bunların hakkındaki batıl fikirlerin tashihi.( kertenkele zirai merzlerde böcekleri yer. Kertenkele zehirsiz ve zararsız bir hayvandır.) İlkbahar 31- 23 Nisan Bayramı ve bahar haftası. Bayram için çiçekler ve yeşillikler tedariki. Dershanenin bahar çiçekleri ile donatılması. 23 Nisan Bayramının kıymet ve ehemmiyeti. Türkiye hükümet teşkilatında Büyük Millet Meclisi. İstiklal cedalinin (mücadelesinin) tekrarı ve ikinci Abdülhamit’in son günlerinden bu günlere kadar olan tarihteki en başlı vakıaların anlatılması (çocuklarının seviye fikriyesi gözetilmek şartıyla),(eski ve yeni Türk büyükleri, Türk alimleri, Türk idarecileri ve askerleri.) 32- Bahar gezintileri, kır gezintileri. Bulunulan köyün şark, şimal, garp, cenup (sırasıyla doğu, kuzey, batı, güney) cihetlerine (yönlerine) gezintiler. Köy civarında hakim noktaların belirlenmesi. Güneşin zahiri (görünen) hareketini gözlem. ( gezintilerde çiçek, böcek ve taş numuneleri toplanacaktır.) 33- Gece semanın taktiki: büyük ayı, kutup yıldızı, diğer yıldızlar, ayın hareketi ve safhaları. Arz (dünya), arzın hareketi, güneşin hakiki vaziyeti. 34- Mektebin bulunduğu köyün veya planının tetkiki. ( eğer böyle plan mevcut ise muallim evvel bundan istifade eder. 35- Gece semanın taktiki: büyük ayı, kutup yıldızı, diğer yıldızlar, ayın hareketi ve safhaları. Arz (dünya), arzın hareketi, güneşin hakiki vaziyeti. 36- Sınıf sergisi hazırlığı vesilesiyle dershane planının tersimi (resmedilmesi, çizilmesi), mektebin civarındaki sokakların tersimi. Mekayis (ölçme) fikirlerinin verilmesi. 37- Köyün kaba taslak planının tersimi. Bu plan köy dahilinde talebe ile yapılan gezintilerden sonra çizilecek ve çizildiği esnada talebenin müşahedelerinden istifade edilecektir. 38- Bulunulan köyün mensup olduğu kasabanın diğer köyleri ve bunlar arasındaki yollar tabii arizeler (yerler) hakkında mükalemeler (karşılıklı konuşma). Köy civarının tabii arazi, tepelerin, derelerin takbiki. Suyun taşlara ve toprağa icra ettiği tesir. Büyük tepeler, dağlar, büyük derler, şelaler. Nehirler, göl ve denizler. Buralarda hayat. 39- Civardaki arazinin bulunulan mahluk hayatına tesiri. Civardaki dereler, şelaleler. Bataklıların hastalık tevellüd etmesi. Bunların kurutulması hakkında telkinler. 40- Ormanların faidesi. Ağaçları himaye. Mevsimde mektep bahçesinde veyahut mahfuz (korunaklı) ve gidilmesi kolay olan bir mahale ağaç dikmek ve dikilen ağaca ehemmiyet etmek. 41- Arz ve arzın hareketi, mevsimler. Güneş, ay, güneş manzumesi (sistemi), başlıca yıldızlar hakkında gayet muhtesir (açık) malumat. 42- Mühim bahislerin tekrarı. 43- Sınıf sergisi, bir senelik mesainin sınıfta teşhiri. Türkçe Türkçe dersinin hedefi: İlk mekteplerde okutulan Türkçe derslerinin hedefi şunlardır: 1- Talebede, başkaları tarafından şifahen ve tahriren ifade olunan fikirleri doğru anlamak melekesini husule getirme. 2- Talebeye düşündüğünü, duyduğunu ve bildiğini diğer kimselere şifahen ve tahriren doğru ve güzel anlatmak kabiliyeti iktisap ettirmek (kazanmak). 3- Talebenin kullandığı kelimelerin manaları hakkında vazi’ (açık) fikre sahip olmalarını temin etmek ve bu suretle onları doğru düşünmeye alıştırmak. 4- Lisan vasıtasıyla çocuklarda iyi ve güzel hisleri tanımaya iterek kendilerinde sın (yaş) ve seviyelerine göre bir zevk duygusu uyandırmak. 5- Mahalli şiveleri isti’mal eden talebenin ifadelerini tedricen tahsis ederek onları müşterek milli şiveye (İstanbul Şivesine) istisnas ettirmek (alıştırmak). İlk mekteplerde her ne kadar Türkçe dersi, elifba, kıraat, inşad, temsil, imla, sarf ve yazı gibi kısımlara ayrılmakta ise de bunların her biri ayrı müstakil birer ders değildir. Heyeti mecmuası bir küllü (tamam) teşkil eder. Bu itibarla Türkçe zümresine dahil olan derslerin her biri bir diğerinin mütemmimi (tamamlayıcı) ve yardımcısıdır. Kıraat, yazı, imla, tahrir ve kuvvat birbirlerine sıkı bir surette merbut (bağlı) olacaktır. Bir sınıfın bütün derslerini behmehal (mutlaka) bir muallimin deruhde etmesi (üstlenmesi) lazımdır. Ancak ilk mektebin son iki sınıfındaki yazı dersinde bir istisna yapılabilir. Şifahi Temrinler (Sözlü Alıştırmalar) 1- Çocukların güzel ve düzgün söz söylemeye alıştırılmasına itina lazımdır. Bu maksatla Türkçe derslerinde ayrıca “şifahi ifade” temrinleri yapılmalıdır. Şifahi temrinler tahrir dersi derecesinde mühimdir. Lakin şimdiye kadar bu derse layık olduğu kadar ehemmiyet verilmemiştir. 2- Mektebimizde daha ziyade muallimlerinin takrir ve hatalarına maruz bulunan talebe ekseriyetle “ munfeil” (etkilenen, utangaç) vaziyette kalmaktadır. İfade temrinleri talebenin düşündüğünü, duyduğunu ve bildiğini kendi lafları ve üslubuyla anlatmaya bir vesile teşkil ettiğinden onu “faaliyete” sevk eder. 3- Şifahi ifade temrinler, haddi zatında büyük bir ehemmiyete haiz olmakla beraber, bu hususta etrafa gitmemek ve mevzuların çocuğa idrak seviyesine tecavüz etmemesine itina etmek lazımdır. 4- Şifahi ifade derslerinin gayesi geveze yetiştirmek veya papağan gibi nutuklar söylettirmek değildir; maksat çocukları kendi seviye ve iktidarları dahilinde mantıki düşünmeye ve bu suretle ifadeyi merama (ifade etmek istenene) alıştırmaktır. Çocukların ifade ve beyan kabiliyetlerinin tedricen inkişaf ettiğini (yavaş yavaş geliştiğini) asla unutmamalı ve onlara yabancı fikir ve hisleri ifade etmeye uğraşılmalıdır. 5- Şifahi ifade derslerinin mevzuları şunlardır. a- Çocuğun muhitinde bulunan eşya ve etrafında cereyan eden hadiseler, bu itibarla ifade dersi hayat bilgisi dersi ile sıkı sıkıya alakadardır. Bu ders muhitteki eşya, hadiseler ve vukuular hakkında çocuğun edindiği malumatı tavsi, tasnif ve tovzi edecektir. b- Çocuğun yaşadığı haller ve kendi kendisine yaşadığı müşahedeler. c- Masallar: Masal ve hikâyelerin çocukları ne kadar cezp ve teşhir ettiği malumdur. Bunan istifade etmelidir. Yalnız masalların pek fazla hayali olmamasına ve çocukları korkutacak onlarda muzirr (zararlı) kanaatler tevellüd edecek vakaları musavvir (tasvir eden) bulmamasına dikkat lazımdır. Masallar çocuğa o surette nakledilmeli ve mevzu öyle bir tarzda münakaşa edilmelidir ki – bir neticeyi ahlakiye matlub ( istenilen) ise- bu kendi kendine huzule gelmiş olsun. 6- Kıraat, inşa ve tahrir dersleri de ifade dersine yardım edecektir. Kıraat kitabından okutulan bir parçanın meali serbestçe anlattırılacaktır. Keza hayat bilgisi, tarih ve coğrafya derslerinde de çocuğun bildiğini ve bellediğini miselsel (birbirine bağlı olarak) ve muntazam (düzenli) anlatmasına dikkat olunacaktır. 7- Mahalli şiveler ile konuşan çocukların ifadelerini ve telaffuzların tashih ederek onları İstanbul şivesiyle konuşmaya alıştırmalıdır. Bu hususta tedrice ( yavaş yavaş ilerlemeye) raiyet elzemdir. 8- Muallim ifade dersinde sıkılan, korkak, kekeme ve peltek çocukları bilhassa nazarı dikkate alacaktır, birincileri konuşmaya teşvik edecek ve ikincileri tashihe (düzeltmeye) uğraşacaktır. 9- Birinci senenin ifade dersinde evvela küçük hamleler teşkil edecek ve hamleler talebeye münferiden ve bazı kere de hep bir ağızdan tekrar ettirilecektir. Hep bir ağızdan telaffuz esnasında karışıklık ve gürültü olmamasına dikkat edilmelidir. 10- Şifahi ifade temrinlerinin mevzuları müsait düştükçe tahrir, el işleri, musiki derslerinin mevzularıyla rabıt edilecektir. Elifba (alfabe) ( Birinci sınıf haftada on iki ders) Elifba dersinin hedefi şunlardır: 1- Talebeye yedi-sekiz yaşındaki çocukların bildiklerini ekseriyetle kullandıkları kelimelerin yazılışını kıraatını öğretmektir. 2- Aynı kelimelerin imlasın (yazılışını) öğretmektir. 3- Çocukların yazılarını tedricen (yavaş yavaş) okunaklı bir şekle sokmak ve güzelleştirmek. Elifba dersinde muhtelif usuller vardır: 1- Tesmiye (isimlendirme) usulü: Harflerin elif (a), be (b), cim (c), dal (d), sin (s) gibi isimler ile belletip bad (sonra) heceler ve kelimeler teşkil etmekten ibarettir. İsimden sedaya (Sese) intikal güç olduğundan bu usul ile elifba okutmak memnudur (yasaktır). 2- Sureti usul: Evvela kelimeler hecelere, heceler sedalara tahlil edildikten sonra istihraç edilen (ortaya çıkarılan) sedanın harfi yazdırılır. Harflerden heceler ve hecelerden kelime terkip olunur (kurulur). B,d,t,r gibi samtlar (susmalı) mücerret ( tek başına) harekesiz talimi müşkil adeta gayrı mümkün olduğundan bu usul şahan-ı tavsiye değildir. 3- Kelime usulü: Bu usulde çocuklara harfler ve heceler öğretilmeden doğrudan doğruya kısa cümleler içindeki kelimelerin kıraatından ve yazdırılmasından başlanır. Bu usulde muvaffakiyetle ders okutabilmek için evvel emirde buna mutabık bir kitabın bulunması lazımdır. 4- Muhtelit (karışık, karma) usul: Sureti usul ile kelime usullerini ihtilatından (karışmasından) hâsıl olmuştur. Bu usul ile tedris ederken samtlar (sükunlu okunanlar) mücerret olarak mesela b,c,g, suretinde telaffuz ettirilmeyerek kendilerinden sonra gelen sa’t (kesme) ile birlikte mesela ‘baba, baca, ada, kara, kaba’ gibi manalı hece ve kelimler içinde öğretilecektir. Maarif vekâleti (eğitim bakanlığı) muhtelit (karışık) usulle kelime usulünden birini tercih hususunda muallimleri mahir bırakmıştır. Elifba tedrisinde alttaki noktalara dikkat edilecektir: 1- Elifba dersi, yazı ile aynı zamanda tedris edilecek ve çocuklar her okudukları kelime ve cümleyi yazacaklar ve yazdıklarını okuyacaklardır. İlk zamanlarda kurşun kalemle çizgili deftere yazdırmak muvafıktır. İlk zamanlarda taş tahtada isti’mal edilebilir (kullanılabilir9. 2- Tedrisatta kitaptaki temrinler (alıştırmalar) meada /başka) siyah tahtada mezul (fazla) temrinler yaptırılacaktır. Her derste yeni öğrenilmiş olan müteakip (sonraki) derslerdeki cümleler arasında sık sık tekrar ettirilecektir. 3- Elifba derslerinde geçen her kelimenin manası, isti’mali hakkında muallim şifahi temrinler yaptıracak ve bu kelimeleri ihtiva eden küçük cümleler teşkil ettirecektir. Her vesile ile olduğu gibi bu şifahi temrinler esnasında da yanlış telaffuzların, şive ve lehçe hatalarının tahsiline (düzeltilmesine) itina edilecektir. 4- Muhtelit usulle elifba tedrisini teshil (kolaylaştırma) maksadıyla muallim çeşitli harfleri duvar levhaları gibi vasıtalardan istifade etmelidir. Harflerin müstakil, başta, ortada ve nihayetteki şekilleri için ayrı ayrı levhalar yapmak ve bunları terkip ve isti’mal etmek pek müşkildir. Bunun için küçük levhalara herflerin yalnız müstakil şekilleriyle bir samt ve sa’tından oluşturulmuş heceleri yazmak ve bunlardan kelime ve cümle tertip ettirmek muvaffaktır. 5- Herhangi şekilde olursa olsun elifba tedrisinde tehecci (heceleme) memnudur. 6- Arapça kıraate ait olan “şedde, harfi tarif, tenvin” gibi işaretler Türkçe elifbaya dahil değildir. Ancak halk ve çocuk lehçesinde kesretle (sıklıkla) kullanılan bu kabil (türden) işaretleri havi (içeren) olan kelimeler klişe şeklinde ve son derste gösterilecektir. 7- Birinci sınıfta elifba okuturken bütün sene zarfında aynı seviyeyi muhafa etmek müşkildir. Seviyenin tehalüfü (birbirine zıt olması) alttaki sebeplerden ayrı kılar; a- Çocukların istidatları (kabiliyetleri) muhteliftir. Bazıları okuma-yazma mekanizmasını daha çabuk anlar. b- Çocukların bazıları mektep haricinde ebeveyninden ve ya sair (çeşitli) kimselerden muavenet (yardım) görmektedir. c- Bir sene evvel sınıfta kalanlarla büsbütün acemi talebe aynı sınıfta kabul edilmektedir. d- Mektebe devamda intizamsızlık (düzensizlik). Bu seviye tehalüfünün bir dereceye kadar öne çekmek için icap eden tedbirlerin ittihazı (kabul edilmesi) lazımdır. Eğer birinci sınıf iki şubeden mürekkep (oluşuyorsa) ise talebenin şubelere tefrikinde (ayrılmasında) seviye ve malumatları nazarı itibara (göz önüne) alınır. Eğer bütün talebe bir sınıfta okuyorsa talebe arasındaki seviyeler ehemmiyetli surette tehalüf edince muallim dershane dahilinde talebeyi iki kısma ayırır. Bir kısımla yekremi (sanırım 20 dakikaya karşılık gelen zaman dilimi) dakika diğer kısımla yekremi dakika meşgul olur. Muallimin doğrudan doğruya meşgul olmadığı yazı vazifesiyle işgal olunur. 8- Sınıfça elifba kitabının ikmalinden (bitirilmesinden) sonra ilk senenin mütebaki (geri kalan) aylarında elifbaya mahsus saatlerin selis (kolay) ve izahlı kıraata ve mütebaki okutulan parçalar dahilinde imla, inşa ve yazı tahsis olunur. Kıraat (Okuma) (ikinci ve üçüncü sınıflarda dört ders) Kıraat dersinin hederleri şunlardır: 1-Talebeyi okuduğunu anlamaya alıştırmak. 2- Okuduğunu anlatmaya alıştırmak. 3- Yeni lügatlar (kelimeler) öğreterek talebenin malumatını attırmak. 4- Çocuklarda selis (düzgün) ve okuma melekesini husule getirmek ( ortaya çıkmasını sağlamak). Bütün sınıfların kıraat derslerinde şu esaslara raiyet edilecektir.(uyulacaktır) 1- Kıraat dersinde ilk sınıflardan itibaren işlek ve pürüzsüz ve aynı zamanda manadar (anlamlı) bir surette okumayı temin etmek lazımdır. Okurken tenkit (noktalama işaretleri) işaretlerine dikkat edilecek ve sese mevzunun ifade ettiği manaya göre bir ahenk verilecektir. Çocukların mihenkli bir ahenk ve makamla okumalarına meydan vermeyerek okumakla konuşmak arasındaki gayri tabii (doğal olmayan) farklar azabilecektir. 2- Ders ve selis (düzgün) kıraatla (okumayla) beraber çocuklar, okurken okudukları parçanın mevzunu ve menderacatını ( ) anlamaya ve bilmeye alıştırılmalıdır. Bu maksadın husulü (ortaya çıkması) için bir parçanın kıraati (okuması) bittikten sonra kitaplar kapatılıp birkaç şakirt (öğrenci) tarafından anlatılmalıdır. 3- Kıraat dersi düz veya izahlı kıraat dersi şeklinde verilir. Eğer okunan parçadaki fikirler ve lügatler çocuğa malum ise, en ziyade, kıraat melekesinin husulüne itina olunur. Çocuklarca mevzunun anlaşılması müşkil ise ilk kıraattan sonra okunan parça izah olunur. Bu izahat esnasında mevzuda geçen fikirler ve verilen malumatın anlaşılmasına dikkat olunur. Bu münasebetle çocuklara yek lügatler (kelime) öğretilir. Lügatleri suret-i mecrde (şekilden çıkarmak suretiyle) okutmak caiz değildir. Münasip cümleler içinde kullandırarak canlı lisan çerçevesi dahilinde belletmek lazımdır. 4- Kıraat kitabı dahil ve haricinde çocukların sın (yaş) ve seviyelerine mütenasip (uygun) manzumeler dahi okutulur. Bunlardan bazıları ders esnasında tahtaya yazdırılarak ezberletilir usulüne tevfiken (uygun olarak) inşad edilmelidir (okunmalıdır). Mevzuların fikir ve kelime itibariyle güç olan kısımları izah edilmelidir. 5- Mükâleme (karşılıklı konuşma) tarzında yazılmış olan parçalar bazen karşılıklı iki veya üç çocuğa okutturulur. Bu suretle küçük temsillere hazırlık yapılmış olunur. 6- İlk sınıflardaki çocuklar kıraat esnasında mütakip (ardından gelen) kelimeyi sökemeyince bir hece veya kelimeyi müteaddid (birkaç kere) defalar tekrar ederler. Buna şiddetle mani olmak lazımdır. 7- Yukarı sınıflarda talebeyi biraz da sessiz kıraata alıştırmalıdır. Talebe seslerini çıkarmadan ve dudaklarını kımıldatmadan okumaya ve bu suretle okuduklarını anlamaya alışmalıdır. Sessiz kıraattan maksat çocuğun bütün dikkatini manaya vererek okuduğunu iyi anlayıp şifahen (sözlü) anlatabilmesidir. 8- Talebeye kıraat kitabında geçen kelimelerin lügat kitabında nasıl aranıp bulunacağı da öğretilmelidir. 9- Kıraat kitabında parçaları sırasıyla okutmak mecburiyeti yoktur. Muallim mevsimlere, hadiselere ve dersin Hayat Bilgisi vesair ( çeşitli) derslerle olan münasebetlerine göre okutulacak parçaları intihab eder (seçer). Ezber ve İnşad Bu dersin hedefi şundan ibarettir: Vezin ve kafiyenin yardımıyla çocukların bedia (güzel) hislerini tenmiye (arttırmak), hafızalarını takviye ve onlara iyi ve ahlaki fikirler telkin etmektir. Ezber ve inşad dersinin tedrisinde alttaki noktalara dikkat edilecektir. 1- Her sınıfta çocuklara okutulacak ve ezberlettirilecek manzumelerin (şiir) mevzuu o yaştaki çocukların hayat ve hissiyatına (hislerine) muvafık (uygun) olacak; bilhassa elem ve keder telin eden manzumelerden ziyade neşe ve haz veren manzumeler okutulacaktır. 2- Şekil ve vezin itibariyle manzumeler oldukça basit ve kısa olacaktır. Çocuklarca ezberlemek için bir defada yarım saatten fazla sayi’ (çaba) icap ettiren manzumelerin verilmesi muvafık (uygun) değildir. 3- Manzumeyi ezberletmeye başlamazdan evvel kitapları açıp kitaplar da yoksa siyah tahtaya yazıp birkaç defa yüzden (tahtadan okumak anlamında) okumak ve okutmak lazımdır. Bu esnada çocukların anlamakta müşkilat (zorluklar) çektikleri lügatler ve fikirler izah edilmelidir. 4- Kısa manzumelerin beyit beyit ezberlettirilmeyip baştan nihayete kadar müteaddid ( birkaç kere) defalar kıraat ettirmek suretiyle ezberlettirilmesi şayan-ı tercihtir (güzel bir tercihtir). Uzun manzumelerde bir iki kısma tefrik edilerek (ayrılarak) kısım kısım ezberlettirilir. 5- İnşad esnasında çocukların gayr-i tabii ve müfret (kendi başlarına) durumlar ve hareketler yapmamalarına, bid'iyyatına (sonradan çıkan şeylere) ve manzumenin mefadına (faydasına) aykırı durumlar çıkarmamalarına dikkat etmek lazımdır. Mesela hazin bir manzume gülerek, şen bir manzume ağlar veya tezlim (yumuşak) eder gibi bir seda ile okumaz. Mükâleme tarzında olan manzumeler karşılıklı olarak iki veya üç çocuğa okutturulabilir. 6- Bir sene zarfında bir sınıfta okutulan manzumelerin adedi pek çok olmamalıdır. Çok manzume belletmekten ziyade az fakat iyi ve güzel manzumeler belletmek çocukları usandırmayacak bunları vakit vakit tekrar ettirmek muvafık (uygun) olur. Yazı ( ikinci ve üçüncü sınıflarda ikişer, dördüncü ve beşinci sınıflarda ikişer ders) Bu dersin hedefi: Çocukları doğru, sade, güzel üslupla tahriren (yazmak suretiyle) ifade-i merama (dilek ve maksadını anlatmaya) alıştırmaktır. Tahrir dersinin tedrisinde şu esaslara raiyet (uymak) lazımdır: 1- Tahrir mevzuları daima talebenin ahval-ı ruhiyesine (ruh hallarine), sin (yaş) ve seviyesine muvafık olmalıdır. 2- Tahrir vazifeleri ibtida (ilk olarak) küçük cümlelerin terkip ve tahririnden başlar. Sonra bir madde (maya, öz) veya mevzuya müteallik (alakalı) basit birkaç cümleden müteşekkil (meydana gelmiş olan, oluşan) küçük tahrir vazifeleri tertip ettirilir. Çocukların müştereken ( kendi kendilerine) beyan edecekleri fikirleri terkip ve tanzim suretiyle sınıfça tahrir vazifelerinde yaptırılır. Bunlar umumi bir deftere yazdırılır. 3- Tahrir dersinin mevzularını çocuğun mektepte ve mektep haricinde yaşadığı haller ve yaşadığı müşahedeler (gözlemlediği olaylar), hayat bilgisi dersinde anlatılan kısa hikâye ve masallar, kıraat kitabında okunan parçalar teşkil eder. Tabiat ve eşya derslerinde çocuklar bizzat tetkik ettikleri mevzular hakkında gayet basit ve küçük raporlar tanzim ederler. 4- Tahrir vazifelerinin yapılmasında çocuklara mümkün mertebe serbesti (serbestlik) verilmelidir. Her bir vazife için plan vermeye hacet yoktur. Ancak yeni (toplu) bir tahrir numunesi için olan verilebilir. 5- Tahrir vazifelerini muallim bizzat tashih etmeli (düzeltmek), hataları kırmızı kalemle işaret etmelidir. Vazifelerin tashihinde imla, kavaid ( kurallar), fikir ve şive hataları nazar-ı dikkate alınır. Kesretle (sıklıkla) tekrar eden hatalar sınıfta münakaşa edilerek talebenin iştirakıyla tashih olunur. Fikir ve mantık hatalarının tashihinde çocukların orijinal ve samimi hislerine ve fikirlerine dokunmamalıdır. 6- Bilhassa köy mekteplerinin son sınıflarında çocuklara aile mektupları, basit senetler, istida’lar (dilekçeler) yazmayı öğretmek lazımdır. ( Haftada bir gün çocukların müste’dlerini nöbetle (sırasıyla) köylülerin mektuplarını yazmaya memur (vazifeli) etmek hem talebe için iyi bir mimarse (alıştırma) hem de köylüler için kıymetli hıdmet (hizmet) olur.) 7- Tahrir dersleri talebede müntezim ( düzenli) ve temiz yazmak itidadinı (yeteneğini) husule getirmelidir (meydana çıkarmalıdır). Talebenin vazife defterleri sene nihayetine kadar muhafaza edilecek ve sınıf sergisinde teşhir olunacaktır. İmla ( İkinci sınıfta üç; üçüncü sınıfta haftada iki; dördüncü, beşinci sınıfta bir ders.) 1- İmla dersi evvel emirde istinsah (kopya) ile başlar. Çocuklar, birinci sınıf programında zikredildiği gibi, okudukları kıraat parçalarını tamamen veya kısmen kopya ederler. 2- Dikteye (ezberden imlaya) başlandığı zaman tanrice raiyet şarttır. İbtida (başlangıçta) kısa cümleler, sonra sonra birkaç satırlık parçalar yazdırılır. Her imla dersi çocukların elce yazılmasını bilmedikleri kelimelerden birkaçını ihtiva etmelidir ve fazla uzun olmamalıdır. Dikteden evvel çocuklara, yazdırılacak parçadaki yeni kelimelerin tarz-ı imlaları gösterilmeli, sonra dikteye başlanmalıdır. 3- Muallim imla vazifelerini ya bizzat tashih eder veyahut talebenin defterini mübadele ettirdikten sonra aynı parçayı bir kere daha siyah tahtaya yazdırıp kendi nezareti altında yine talebelere tashih ettirir. 4- İmla derslerinde tenkit işaretlerinin (noktalama işaretleri) isti’mali (kullanılışı) de öğretilecektir. 5- İmla defterlerinin temiz tutulması ve sene nihayetine kadar muhafaza edilmesi lazımdır. 6- İmladaki ıttıradsızlık (intizamsızlık, düzensizlik) ve kaidesizlik bilhassa ilk mekteplerin tedrisatında büyük müşkillatı (zorlukları) mucib olmaktadır. Maarif vekaletince ( Eğitim Bakanlığınca) kat’i teşkili tespit edilinceye kadar hiç olmazsa, bir mektepte ders okutan bütün muallimlerin yeksenk ( aynı ) bir imla kullanması lazımdır. Bilhassa her bir muallim bir kelimeyi her zaman aynı suretle yazmalıdır. Kıraat 1- İlk mektepte sarf ve nahiv kaideleri kitabından veya mücerret bir surette öğretilmekten ziyade çocukları doğru konuşmaya ve yazmaya alıştırmak sayesinde ameli olarak tedris edilecektir. 2- Kavait (kurallar) derslerinde sarf ve nahiv malumatı birlikte verilecektir. Tedris esnasında her zaman misallerden kaidelere gidilecek; evvela münasip cümleler yazdırılarak, kelimenin cümle içindeki mevkii ve suret isti’mali tayin ettikten sonra matlup olan sarf ve nahiv kaideleri çıkarttırılacaktır. Bir defa çıkartılmış olan kaideler ekserisin şifahi olmak üzere mütemadit temrinlerle takviye edilecektir. Üçüncü Sınıf Üçüncü sınıfta ayrıca kevait (gramer) dersi yoktur. Ancak kıraat ve tahrir derslerinde tatbiki ve ameli bir tarzda talebeye ( cümle, fiil, fail, isim, sıfat, zamir) fikirleri verilecektir. Dördüncü Sınıf Basit cümle, fiil, fail, müfret, cem’i, sıfat, izafi ve tevsiki terkipler, zamir, fiil, mastar hakkında izahat ve temrinler. Beşinci Sınıf (Haftada bir ders) 1- Kelime, hece, harf, harekeler. 2- Türkçede ahenk kaidesi. 3- İsim. 4- Sıfat. 5- Zamir 6- Mastar. 7- Fiil: zaman, şahıs. Lazım, müteadi, malum, meçhul, müspet, senfi, istifham, rabıt sigeler (şekil), mana. Mürekkep fiiller ( hikaye, rivayet, şart). 8- Hal. (zarf) 9- Edatlar. 10- Cümle, fiil, fail, tam, asli ve mütemmim cümleler. 11- Sarfi ve havi basit temrinler. (kıraat parçaları üzerinde şifahi temrinler) Yazı (İkinci sınıfta dört; üçüncü sınıfta üç saat.) Yazı dersinin hedefi, ilk mezun olan gençlere müntezim (düzgün), okunaklı, temiz ve sarih (anlaşılır) yazı yazmak melekesini kazandırmaktır. Bu gayenin tedricen husule gelebileceği asla unutulmamalıdır. İlk zamanlarda çocukların yazıları da resimleri gibi karışık ve iptidaidir (işlenmemiş, düzgün olmayan). Bu yazıyı ancak senelerce devam eden mütemadi gayretler ve ihtimamalar (özen göstermek) sayesinde tedricen ıslah etmek mümkündür. Yazı dersinin tedrisinde alttaki noktalara dikkat şarttır: 1- Birinci sınıfın elifba tedrisinde kıraat ile yazı dersi daima beraber yürütülecektir. Bir harfin hece ve kelime dahilinde kıraatını müteakip tarz tahrirde gösterilecektir. Muallim siyah tahtaya çizgiler çizerek bunların arasında yazı ve her iki dolu satır arasında bir satır boş bırakır. Talebe de kurşun kalemiyle çizgili defterlerine yazarlar. Muallim, yeni hurufu (bütün harfleri) ve şekli yalnız tahtaya yazıp talebeye göstermekle iktifa etmemeli (yetinmemeli), ibtida (başlangıcın) iki çizgi arasında hangi noktadan başlamak lazım geldiğine talebenin nazar-ı dikkatini celp ederek birbirini müteakip hangi istikamet ve şekillerde hatlar (çizgiler) çekileceğini göstermeli ve tarif etmelidir. Bunun üzerine talebeden birkaçına aynı hurufu (harfleri) siyah tahtada yazdırmalı, bir dereceye kadar muvafık husul olursa, muallim diğer talebelerin de tarifat veçhiyle (göstermek suretiyle) defterlerine kurşun kalemiyle yazmalarını emretmelidir. 2- Talebelerin imlalarını takviye maksadıyla birinci ve müteakip sınıflarda kıraat kitabından kopya vazifeleri verilir. Bu vazifeler ibtidaları (başlangıçta) kısa ve mahdud (sınırlı) olmalıdır. Çünkü vazife uzun olunca çocuğun canı sıkılır; sınıfta öğrendiği kaidelere raiyet etmemeye, gelişi güzel yazmaya başlar. 3- Nim (yarı) şeffaf kağıdı yazının üzerine koyup kopya etmek pek mekaniki ( sanırım zor bir iş olduğu için ) bir iş olduğundan terbiyevi kıymetinden mahrumdur. Mündericat-ı yazının (yazının içeriği) usul tedrisine muvafık olmak şartıyla “Meşk Defterleri” (yazı örneği defterleri) isti’imal ettirilmelidir. Ba husus (özellikle) bazı meşk defterlerinde bir kelime veya cümle ibtida dolgun mürekkeple yazıldıktan sonra altına aynı kelime veya cümle noktalarla birkaç defa daha yazılmış ve temrinlere (alıştırmalara) medar (sebep, vesile) olmak üzere sayfanın mütebaki (geri kalan kısımları) kısımları boş bırakılmıştır. Eğer hece ve kelimeler müşkilatlarına (zorluklarına) göre dizilebilmişse, bu meşk defterlerinin isti’mali pek faydalı olur. Sırf bu meşk mecmuaları sayesinde ki, bütün sınıfta hep birden yazı dersi verilmek mümkün olur. Sınıfta bu mecmualar isti’mal edildiği takdirde de muallimin tahtada izahat (açıklama) vermesi lazımdır. Bu defterleri isti’mal eden talebe ilerideki sayfaları da doldurmakta isti’mal ederler. Yürüyüşün hep beraber olunmasını temin için muallim her ders esnasında nereden nereye kadar yazılacağını tespit etmelidir. 4- Çocuklar ikinci sınıftan itibaren mürekkep ve demir kalemle yazmaya alıştırılmalıdır. Fakat bu hususta temizliğe son derece raiyet lazımdır Din Dersleri Din derslerinin hedefi, çocuklara Cenab-ı Hakka karşı muhabbet hisleri uyandırmak, onlar İslam dinini sevdirmek ve bütün Müslümanların itikatlarındaki vahdetin faidesini bildirmektir. Din derslerinin tedrisinde dikkat edilecek noktalar şunlardır: 1- Din derslerinde fırsat düştükçe mahiyette gösterilmek istenen batıl fikirler, yanlış kanaatler cerh (çürütmek) edilecektir. 2- Çocuklara İslam dini ve İslam büyükleri sevdirilecek, iyi ve güzel hareketlerin İslam dinindeki yüksek kıymeti anlatılacaktır. Fakat hiçbir vech ile (surette) taassup (taraflı) fikri verilmeyecektir. Çocukların mektep haricinde din hakkında aldıkları yanlış fikir ve telkinler münasip surette tashih edilecektir. (düzeltilecektir). 3- Dünyayı hakir görerek yalnız ahirete teveccüh (yönelmek) etmek ve kainatı sefaletle tevekkülü ( Allah’a imanı ) miskinlikle bir tutmak hal ve hareketlerin hakiki yeri olmadığını; dünyada azami refah ve saadet içinde yaşamanın ve Müslümanların zengin, memleketlerinin mamur (bayındır) olmasının dince de matlup ve merkub (iki kelimede beğenilen anlamında) olduğu fikirlerinin çocuklara nakli lazımdır. İslamlar (Müslümanlar) içtimai muavenetlere (yardım) bir esas teşkil eden sadaka ve zekat üzerinde tutularak zekat ve sadakanın, kurban ibadetlerinin hastane, dar-ül aceze (acizler kapısı), himaye-i etfal (çocuk esirgeme) gibi hayırperver müesseselere veyahut memleketin müdafaası maksadıyla teşkil eden cemiyetlere verilmesinin daha hayırlı olduğunu anlatmak lazımdır. Üçüncü Sınıf (haftada bir ders) Cuma ve cumada niçin toplanılır. Cumada toplanan insanlar, bayramda birbirlerini tebrik edenlerin müşterek surette inandıkları şeyler: Allah, Peygamber. İman, İslam dini. Bugünkü Türklerin dini: İslam dini, İslam imanı. İmanın desturu (kuralı): “Lailaheillallah, muhammeden resullah” bunun Türkçesi. İslam dinin insanlara öğreten zat: Hazreti Peygamber. Hz. Muhammed’in hayatı ve ahlakı. (Muhteser (öz) bir surette, yalnız tarihi hakikatler söylenecek, çocukları alakadar etmeyen tafsilattan (açıklamalardan) sarf-ı nazar edilecektir. (kaçınılacaktır). Mucizelerden ve harikulade menkıbelerden bahis olunmayacaktır.) İlahi İman: Allah müminlerin kalplerinde yaşayan ulvi bir varlıktır. Allah büyük kudret fatıradır (yaratıcıdır). Allah sevgisi bütün ibadetlerin başı en büyüğüdür. İlahi’yi bize tanıtan Hz. Peygamberdir. Allah zaman ve mekândan münezzehdir. (zaman ve mekan dışındadır, uzaktır). Dördüncü sınıf (Haftada bir ders) İslam dininin esasları: Kimsenin dinine, itikadına, işine karışmamak: İslam dininde her şahıs kendi itikadından (inancından), işinden mesuldür. Başkalarının imanını karışmaya kimsenin hakkı yoktur. Hayırlı insan olmak: İslam dininde herkes hayır işlemekle mükelleftir. Ahlakın emrettiğini İslam dini de emreder. Ahlakın fena gördüğünü İslamlıkta fena görür. Kendi, nefsine, başkalarına, memleketine ve vatanına hayrı olmayan insanların İslamlık takbih eder (kınar). Çalışmak: İslam dininde sai (çaba, gayret) aslidir. İnsan ancak sai ile insan olur. Tembellik, miskinlik İslam dinince memnudur (yasaktır). İslam dininde tevekkül her türlü tedbirlerden sonra caizdir: Akıllın gösterdiği her çareye başvurmadan tevekkül edenler daima mahrumiyete uğrarlar; böyle tevekkül İslam dinince makbul değildir. İslam dininde şükür aslidir: Hakiki Müslüman çalışır, her türlü tedbire sarılır ve neticede vasıl olduğu muvaffakiyet için şükür eder. Hiçbir şey yapmadan tembel tembel dua ederek her nimeti Allah’tan beklemek İslam şiarı (geleneği) değildir. İslamlık hüsn-ü muaşeret (iyi geçinme) demektir: İslamlar (Müslümanlar) hayır işlemekle ve her türlü fenalıklardan çekinmekle mükelleftir. İslamlıkta teavün (yardımlaşma) büyük esaslardan biridir. Zenginler fakirlere, kuvva (kuvvetliler) acizlere daima yardım etmekle mükelleftir. İslamlık taasubi (bağnazlığı) men eder: Körü körüne adetlere bağlanmak, terakkiye (ilerlemeye) düşman olan insanlara müteassıp denir. Taassup hayatın ve medeniyetin en büyük düşmanıdır. İslam dini taassubu men eder. Din sahtekârlığına riya namı verilir: Riyakarlık en büyük ahlaksızlıktır. Riyakar olan Müslüman değildir. Beşinci sınıf İslam dininde akıl herşeyin üstündedir: aklın kabul etmediğini din kabul edemez. Batıl, manasız şeylere itikat İslam dininde memnudur. Dünya işlerini milletin iradesiyle oluşturulan kanunlar tayin eder. Beşeri malumatlara ve kanunlara tabiidir. Bu muamelelerin din ile alakası yoktur. Beşeri işlerde akıl ile ilim hakimdir. İslam dini dünyevi işlerde aklın ve ilimin hakimiyetini kabul eder. İslam dininde Allah ile kul arasında vasıta yoktur: her Müslüman Allah’ına bizzat ibadet eder. İslam’da dini bir sınıf yoktur. Çünkü din nazarında bütün Müslümanlar müsavidir (aynı seviyededir), Allah indinde hiçbir Müslümanın faziletinden başka bir sebeple diğerlerinde fazla üstünlüğü yoktur. Türklerden ve Araplardan başka Allah dinine salik olan (inanan) milletler de vardır: İranlılar, Afganlılar, Hintlilerin ve Çinlilerin madden ve manen müteraki (çoğalan) olan Türk milletidir. İslam’ın yalnız Araplara mahsus olmadığını, her millet kendi dilinde Allah’a hitap eder, şükür dualarını kendi lisanıyla eda eder ise daha kalbi ve samimi olacağı cihetle tesiri daha ziyade olur. (münasip zamanlarda talebeye Kur’an-ı Kerim’den muhtehip (seçici) ayetler okutturulacaktır.) Hesap (Matematik) Hesap dersinin hedefi, çocukların asaniyet (kolaylıkla) ve süratle ve zihinen ve tahriren hesap yapmaya alıştırmak ve onlara hayat için en lazım olan basit meselelerin ameli bir surette hallini (halledilmesini) öğretmektir. Hesap dersinin tedrisinde aşağıdaki noktalara dikkat edilecektir: 1- Hesap dersinin mevzuları, umumiyetle o hafta zarfında tedris edilen hayat bilgisi dersinin mevzularıyla alakadar olacaktır. 2- Gerek adet mefhumlarının (konularının) tedrisinde ve gerek hesap meselelerinin hallinde müşehhes (belirli) adetleri (üç elma, beş ceviz) isti’mal etmek (kullanmak) ve sonra mücerred (belirli olmayan) adetlerle mimarse (hesap) yaptırmak lazımdır. 3- Hesap dersinin tedrisinde tahriri hesap kadar zihni hesaba da ehemmiyet verilecektir. Basit meselelerin zihnen halledilmesi ve icabında hallin tahriren tekrar edilmesi muvaffık olur. 4- Hesap meselelerinin suret halinin münakaşasına ehemmiyet verilecektir. Aynı zamanda cem (toplama), tarh (çıkarma), darb (çarpma) ve taksim (bölme) ameliyelerini (işlemlerini) süratle ve sehvetle (kolaylıkla) yapmak melekesi husule getirilecektir. 5- Bir cinsten bir veya birkaç mesele hallettirildikten sonra talebe aynı cinsten meseleler tertibine teşvik edilecektir. Tertip edilen meseleleri muallim muvaffık bulursa bunları yine talebe halledecektir. Birinci Sınıf (Haftada iki ders) 1- Sayı: birden yüze kadar sayılır. 2- Yazı: Birden yirmiye kadar yazılır. 3- Şifahi hesap (sözlü hesap). Yirmiye kadar adetler cem, tarh, darb ve taksim edilir. 4- Tahriri hesap. 5- Kesr (parça) fikri. Zihnen yarım, dörtte bir, dörtte üç. 6- Mukayese. Para, kuruş, okka, yarım okka. Bir metre, yarım metre. Günler, hafta, ay, yıl. Yukarıda zikredilen tafsili (açıklaması) alttadır: 1- Hazırlık temrinleri: dershanede, mektebin avlu ve bahçesinde eşyayı ve eşhası (kişileri) saydırmak. (yirmiye kadar) 2- Eşya ve ayani levhalar vasıtasıyla 1,2,3,4, adetlerinin talimi. Mezkur (az önce anılan) adetlerin terkimi (rakamla gösterilmesi) (her bir adet ayrı ayrı derslerde gösterilecektir.) 3- 6,7,8,9 adetlerinin terkimi. (her bir adetin terkimi birkaç ders sürmelidir.) mezkur adetlerin terkimi. 4- 10 adedin talim ve terkimi. (sıfırın ehemmiyeti, on kalem veya çöp bağlanarak deste yapılması. On bilyenin bir keseye konularak torbanın bağlanması) 5- Paralar, bir kuruş, beş kuruş on kuruş. On kuruşa kadar madeni paraları tanımak ve hesap edebilmek. Bir okka, yarım okka, bir metre, yarım metre; gün, hafta, ay, yıl. (metre isti’mal edilecektir. Bu mukayeseler bütün sene zarfında münasip düştükçe tedricen, öğretilecektir.) 6- Ona kadar adetlerle çocuk bila vasıta müşahede ettiği eşyaya dair zihni tahriri cem meseleleri. Ona kadar sihni ve tahriri tarh meseleleri. 7- Çöpler vesair müşşehhes eşya vasıtasıyla ondan yirmiye kadar adetlerin teşkili ve tahriri. 8- Dokuz adetine 2,3,4,5,6,7,8,9 ilavesi deste bağlamak yani işre (on’a tamamlamak) teşkil etmek ve artan birleri destenin yanına koymak. ( 9+3 şöyle anlatılır; dokuz çöpün yanına bir çöp daha koruz, on çöp olur. Onları bağlarız. İki çöpü de deste yanına koruz. Bir deste ile iki çöp olur. Biri deste hanesine ikiyi çöp hanesine yazarız 1 / 2 veya veyahut çizgisiz böyle yazılır 12.) 9- Sekiz adetine 2,3,4,5,6,7,8,9 ilavesi. Deste bağlanması. 10- 5,6,7, adetlerine cem amilileri. 11- Muayyen (belli, özel) bir âdete kaç ilave etmeliyiz ki …. Olsun. (mesela 4’ten 7’ye varmaya kaç ister? 4 + ? =7) 12- Ondan geriye kadar adetlerden birer çıkarmak. Deste bozmadan çıkarmak. Deste bozarak çıkarmak (soldan bir alarak çıkarmak). 13- Bir adetten kaç çıkarmalıdır ki … kalsın? ( kaide şeklinde değil, müşehhes meselelerle öğretilecek. Mesela 7 - ? = 4 ) 14- Birden yirmiye kadar adetlerle cem ve tarh meseleleri. 15- Yirmiye kadar adetlerle şifahi darb ve taksim. 16- Yüzü kadar adetleri saydırmak. 17- Paraları tanıtmak: on para, yirmi para, bir kuruş, yüz para. Beş, on, yirmi beş kuruş. 18- Çift ve tek adetler. İkişer ikişer saymak. İkişer ikişer tersine saymak. İkinci Sınıf (Haftada iki ders) 1- Birden bine kadar saymak. 2- Birden yüzü kadar rakamları yazmak. 3- Şifahi hesap: yüze kadar adetleri cem, tarh meseleleri. Kolay taksim meseleleri. 4- Tahriri hesap: iki haneli adetlerin cem ve tarhi. 5- Kesr fikri: zihnen yarım, dörtte bir, dörtte iki, üçte bir, üçte iki, beşte bir, beşte iki. 6- Mukayeseler: kuruş, metre, okka, dirhem, saat, gün, ay, yıl. Tefsil(açıklama): 1- Tekrar: Yirmiye kadar adetlerin ve rakamların tekrarı. Bu hudud dahilinde şifahi ve tahriri meselelerin halli. 2- Ta’dad (sayı saymak): Ondan yüzü kadar onar onar saymak. Birden yüze kadar birer birer saymak. 3- Terkim: birden yüze kadar rakamları yazmak. 4- Mukayeseler: beş, on, yirmi, kırk, yüz para, bir kuruş, beş kuruş, yirmi beş kuruş, elli, yüz kuruş. Saat, gün, hafta, yıl, ay. Bir okka, yarım okka, yüz dirhem. Bir metre, yarım metre, bir arşın, yarım arşın. (Bu mukayeseler bu numarada sayıldığı gibi birbirini müteakip değil, sene zarfında münasip düştükçe muhtelif numaraların arasında tedricen öğretilecektir.) Cem (toplama): 5- Onlara birler ilavesi: (10 + 3=) 6- Onlara ve birlere birler ilavesi: (eldesiz, 26 + 2=) 7- Onlara ve birleri birler ilavesi: (eldeli, 26 + 5=) 8- Onlara ve birlere onlar ilavesi: ( 35 + 10=) 9- Onlara ve birlere onlar ve birler ilavesi: (eldesiz, 51 + 11=) 10- Onlara ve birlere onlar ve birler ilavesi: (eldeli, 15 + 12=) 11- Yüze kadar adetlerle cem meseleleri. Tarh (Çıkarma): 12- Ondan yüze kadar adetlerden onlar çıkarılması. ( 50 – 20=) 13- Onlar ve birlerden onlar çıkarılması. (46 – 10=) 14- Onlardan birler çıkarılması. ( 51 – 7=) 15- Onlardan onlar ve birler çıkarılması. ( 50 – 12=) 16- Onlardan ve birlerden onlar ve birler çıkarılması. ( 54 – 12 =) 17- Hayat bilgisi dersleriyle alakadar tarh meselelerinin halli. 18- Cem ve tarh ameliyelerinin ihtiva eden meselelerin hallettirilmesi. Darb (Çarpma): Kerrat Cetveli (Çarpım Tablosu) 19- İki ile darb. 20- Üç ile darb. 21- Dört ile darb. 22- Beş ile darb. 23- Altıya kadar adetlerle darb meseleleri. 24- Cem, tarh, darb meseleleri. Taksim (Bölme): 25- İki ile taksim. 26- Üç il taksim. 27- Dört ile taksim. 28- Beş ile taksim. 29- Altı ile taksim. 30- Dört ameliyeye (dört işleme) dair meseleler. 31- Kesr Fikri: yarım, dörtte bir, sekizde bir, üçte bir, altıda bir, dokuzda bir, beşte bir gibi kesirlerle zihni meseleler. Üçüncü Sene (Haftada üç ders.) 1- Sayı: birden yüz bine kadar sayılır. 2- Yazı: birden yüz bine kadar rakamlar. 3- Şifahi hesap: bine kadar adetler cem, tarh edilir. Aynı adetler dahilinde kolay darb ve taksim ameliyeleri. 4- Tahriri hesap: iki, üç ve dört sonrası rakamların cem tarh ve kerrat cetvelinin imlası. 5- Kesir Fikri: yüzde elli, yüzde on, yüzde yirmi. 6- Mukayese: arşın, saat, dakika, saniye, Tefsil (Açıklama): 1- Yüze kadar rakamların ta’dad (sayılması) ve terkimi meselelerinin halli. 2- Bine kadar adetlerin teşkili. a- Yalnız yüzden teşkil adetler. b- Yüzlerden ve onlardan teşkil adetler. c- Yüzlerden ve birlerden teşkil adetler. d- Yüzler, onlar ve birlerden teşkil adetler. 3- Ölçüler: (Hulasede ‘özette’ zikredilen ölçüler sene zarfında münasip düştükçe öğretilecektir.) Cem: 4- Yüzlerle birlerin cemi: ( 300 + 4=) 5- Yüzlerle onlar ve birlerin cemi: ( 300 + 24=) 6- Yüzlerle yüzler ve onların cemi: ( 300 + 210=) 7- Yüzlerle yüzler ve birlerin cemi: ( 300 + 304=) 8- Yüzlerle yüzler onlar ve birlerin cemi: ( 300 + 314=) 9- Yüzler ve onlarla onların cemi: ( 530 + 20=) 10- Yüzler hanesini ikmal ederken yüzlerle onların cemi: ( 540 + 60=) 11- Yüzlerle onların onlarla cemi: ( eldeli, 280 + 30=) 12- Yüzler ve onların yüzler ve onlarla cemi: (Eldesiz veya ikmalen, 560 + 210=, 530 + 160=) 13- Yüzler ve onların yüzler ve onlarla cemi: (Eldesiz, 280 + 160=) 14- Yüzler ve onlara birler ilavesi, yüzler ve birlere birler ilavesi, ( 250 + 7=, 308 + 9=) 15- Yüzler onlar ve birlerin birlerle cemi: (247 + 5=) 16- Yüzler ve birlerle onlar ve birler ilavesi: ( 204 + 31=) 17- Yüzler ve onlara onlar ve birler ilavesi: ( Eldesiz, 240 + 14=) 18- Yüzler ve onlara onlar ve birler ilavesi: ( Eldeli, 240 + 75=) 19- Ağırlık ölçüleri. Bu ölçülerle meselelerin hali. 20- Maiyet ve hububat ölçüleri. Meselelerin halli. (Bilhassa köyün alışverişinde kullanılan mukayeseler.) 21- Tahriri cem (eldesiz) 22- Tahriri cem (onlarla veya yüzlerle ikmal edilen suretle.) 23- Tahriri cem (eldeli) Tarh: 24- Yüze kadar adetlerle zihni tarh. (tekrar) 25- Yüzlerden yüzler çıkarmak. ( 700 – 500=) 26- Yüzler ve onlardan yüzler çıkarmak. ( 840 – 200=) 27- Yüzler ve birlerden yüzlerin tarhı. ( 704 – 200=) 28- Yüzler onlar ve birlerden yüzlerin tarhı. ( 845 – 200=) 29- Yüzler ve onlardan zihnen onlar tarhı ( sodan bir almadan) ( 460 – 30=) 30- Yüzlerden zihnen onların tarhı. ( 400 – 60=) 31- Yüzlerden zihnen yüzler ve onların tarhı. (soldan bir alarak) ( 600 – 250=) 32- Yüzler onlar ve birlerden onların tarhı. ( 641 – 40=) 33- Yüzlerden yüzler ve onların tarhı. ( 600 – 250=) 34- Yüzler ve onlardan yüzler ve onların tarhı. ( 650 – 250=) 35- Yüzler ve onlardan birlerin tarhı (tahriren). ( 640 – 7=) 36- Yüzler ve onlardan birlerin tarhı. ( 608 – 5=) Darb: 37- Yüzlerin birlerle darbı. ( 200 * 3=) 38- Onlarla onların darbı. ( 30 * 10=) 39- Onlarla birlerin onla darbı. ( 48 * 10=) 40- Birlerin ve onların darbı. ( 80 * 6=) 41- Birlerin onlar ve birlerle darbı. ( 15 * 3=) Taskim: 42- Yüzlerin birlere taksimi. ( 600 / 3=) 43- Yüzlerle onların taksimi ( 600 / 10=) 44- Yüzler ve onlarla onu taksimi. ( 640 / 10=) 45- Yüzler ve onların birlere taksimi. ( 330 / 3=) Dördüncü sınıf (haftada iki ders hendese ile beraber) 1- Sayı: Milyona kadar sayarlar. 2- Yazı: Milyona kadar rakamlar. 3- Şifahi hesap: Milyona kadar adetlerle çocukların zihnen yapacakları cem, tarh, darp ve taksim amelleri. 4- Tahriri hesap: bir, iki, üç ve dört haneli rakamların oluşturulması ve beş altı haneli rakamlara kadar tarh, cem. İki ve üç haneli adetlerin iki ve üç haneli adetlere darbı. Altı haneye kadar adetlerin iki haneli adetlere taksimi. 5- Kesir fikri: kesir adetlerinin cemi, 6- Mukayese: para, kuruş çevirmeleri. Dirhem, okka, kilo, gram, litre, metre, santimetre, desimetre, milimetre ayrımı. Tefsil (açıklama): 1- Bine kadar adetlerin tekrarı. Bu hudut dahilinde meseleler halli. 2- Bine kadar adetlerin tahlili. (642= 600 + 40 + 2) bine kadar adetler terkibi ( 643= altı yüzlük + dört onluk + üç birlik) 3- Mukayeseler: para, kuruş. Hülasada zikredilen mukayeseler münasip düştükçe diğer dersler arasında gösterilir. Cem: 4- Yüzlerle yüzlerin cemi. (eldesiz, 600 + 200=) 5- Yüzlerle yüzlerin cemi. (eldeli, 800 + 400=) 6- Binlerle binlerin cemi. (eldesiz, 4000 + 2000=) 7- Binlerle binlerin cemi. (eldeli, 8000 + 4000=) 8- Binler ve yüzlerin yüzlerle cemi. ( 2300 + 300=) 9- Binler yüzlerin binler yüzlerle cemi. (2300 + 1200=) 10- Sütun halinde alt alta yazılmış dört ve beş haneli adetlerin cemi. Tarh: 11- Binlerden yüzler tarhı. (2000 – 500=) 12- Yüzlerle yüzlerin cemi ve yekundan yüzlerin tarhı ( (400 + 500) – 300=) 13- Binlerle yüzlerin cemi yekundan binler tarhı. ((4000 + 3000) – 2000=) 14- On binlerden binler tarhı. ( 25 000 – 5000=) 15- Dört, beş ve altı haneli adetlere tarh ameliyeleri. Darb: 16- Yüzlerle birlerin darbı. ( 800 * 2=) 17- Binlerle birlerin darbı. ( 3000*3=) 18- Tam adetlerin on, yüz ve binle darbı. 19- Dört ve beş haneli rakamların birbiriyle darbı. Taksim: 20- Yüzlerin birlere taksimi. ( 400 / 2=) 21- Yüzler ve onların birlere taksimi. ( 630 / 3=) 22- Yüzlerin kesirlerini bulmak. ( sekiz yüzün dörtte biri) 23- Binlerin birlere taksimi. (6000 / 3=) 24- Binler ve yüzlerin birlere taksimi. ( 6600 / 3 =) 25- Tak adetlerin on, yüz, bine taksimi. 26- Altı haneye kadar adetlerin iki haneli adetlere taksimi. 27- Adi kesir ifadeleri. 28- Adi kesirlerin cemi. 29- Adi kesirlerin tarhı 30- İşari kesir fikri. 31- İşari kesirlerin cemi 32- İşari kesirlerin tarhı Besinci Sınıf (haftada 3 ders Hendese ile beraber) 1- Milyara kadar adetlerin teşkili ve terkibi 2- İmali erbaanın (dört işlemin) tekrarı. 3- Kesir işaretlerinin darbı ve taksimi 4- Kesir adedinin tarhı ve taksimi 5- Basit faiz hesapları 6- Mukayeseler. Maiyet ölçüleri: litre Uzunluk ölçüleri: metre, kilometre Hububat ölçüleri: kilo, ölçek Arazi ölçüleri: dönüm (mukayeseler sırası geldikçe diğer dersler arasında gösterilecektir) 7- Metrenin arşına, arşının metreye tahvili. 8- Okkanın kiloya, kilonun okkaya tahvili. 9- Bu sınıfta garp milletlerinin isti’mal ettikleri rakamlar (1,2,3,4,5,6,7,8,9). Roma usulü terkimler de öğretilecektir. ( I,V,X,L,C,D,M) Hendese İlk mekteplerde okutulan hendese dersini hedefleri şunlardır: 1- Satıhların ve cisimlerin en bariz şekillerini ve bu şekillerin evsafını (vasıflarını) talebeye öğretmek. 2- Hendese dersinde aldıkları malumatın hayatta tatbikatını göstermek. Arsa, tarla, bahçe ve bağları ölçmesini öğretmek. 3- Tabiatta ve sanat ederlerinde tesadüf edilen hendese şekil ve terkiplerinin güzelliğini gösterip çocukların bedia (güzel) terbiyesini inkişaf ettirmek. Hendese dersinin tedrisinde alttaki noktalara dikkat edilecektir: 1- Hendese tedrisatı daima müşahedeye müstened (istinat edilerek) olarak verilecek, hendese ıstılahlarının (terimlerinin) kuru kuruya tarifle vakit geçirilmeyecektir. 2- Hendese derslerinde talebe faaliyete sevk edilecektir. Okudukları şekilleri kâğıttan kesecekler ve resim edeceklerdir. Okudukları cisimleri mukavvadan, tahtadan ve çamurdan imal edeceklerdir. 3- Hendese şekillerinden tezyini resimler ve kağıt yapıştırmaları yaptırılacaktır. 4- Hendese malumatı hesap malumatıyla muvazi gidecektir. İlk üç senede verilecek hendese malumatının hudud ve tefsilatı istibat cetvelinde gösterilmiştir. Dördüncü ve beşinci senelerdeki hendese dersleri buna ibtina (üzerine bina) edilecektir. Dördüncü Sınıf (haftada üç ders hesap il beraber) 1- Mi’kap (küp): tavla zarı, kesme şeker, mukavva kutu, kağıttan ve tahtadan modeller tetkik edilerek mi’kap hakkında fikir vermek, çamurdan mi’kap yatırmak. 2- Mektup zarfı, kitap, defter vesaire tetkik ettirilerek satıh (yüzey), zil’ (yan), zaviye (açı) hakkında fikir vermek, kağıttan merebbe (kare) satıhlar kestirmek. Merebbeler resmettirmek, mi’kabın satıhlarını, cisim zil’lerini ve zaviyelerini saydırmak. 3- Muvazil müstetilat (sanırım dikdörtgen prizması): kibrit kutusu, gaz tenekesi, gaz sandığı, tuğla, muhtelif kutular tetkik ettirilerek muvazil müstetilat hakkında fikir vermek. Çamurdan alti mütevazi satıhlı çizimler yaptırmak. 4- Müstetil (dikdörtgen): mutevazil ezil’ in satıhları ve zaviyeleri (yanları ve açıları), kağıttan müstetil kestirmek. Müstetiller resim ettirmek. Merebbe ile müstetil arasındaki farkı buldurmak. 5- Menşur (prizma): avize billuru, sandık, kutu ve köşeli kurşun kalemi tetkik ettirilerek menşur hakkında fikir vermek. Çamurdan menşur yaptırmak. 6- Ostovane (silidir): saç soba, soba borusu, yağmur borusu, yuvarlak kurşun kalem, bardak gibi cisimler tetkik ettirilerek ostovane hakkında fikirler vermek. Çamurdan ostovane yaptırmak. 7- Ağar ve demir çember, anahtar halkası, tepsi, tabak gibi cisimler. Ostovane cicimleri kaideleri tetkik ettirilerek daire hakkında fikir vermek. İple, pergelle daireler çizdirmek. Daire şeklinde kağıtlar kestirmek. 8- Mahrut (koni):minarenin külahı, şeker külahı, huni, topaç gibi cisimler tetkik ettirilerek mahrut hakkında fikirler vermek. Çamurdan mahrut yaptırmak, mahurdun kaidesini teşkil eden daireyi tetkik ettirmek. 9- Ehram (piramit): değirmen oluğu, bazı evlerin damı, kağıttan ve tahtadan modeller tetkik ettirilerek ehram hakkında fikirler vermek. Çamurdan ehram yaptırmak. 10- Küre: lastik top, futbol, balon vesaire tetkik ettirilerek küre hakkında fikirler vermek. Çamurdan küreler yaptırmak. 11- Hat ve nokta: cisimler üzerinde müstakim, münhani (eğri), munekser (kırık) hatları göstermek, bu hatları deftere çizdirmek. 12- Beş altı köşeli satıhları tanıtmak, çizdirmek. Bu hatlar ve merebbe ve müsellesler (üçgen) eanesi ile tezyini resimler yaptırmak. 13- Merebbe ve müstetil mesahesi (ölçümü). Dershanenin vesaire odaların döşemelerinin mesahesi. Tarla, bahçe ve arsaların mesahesi. Beşinci Sınıf (haftada üç ders hendese ile beraber) 1- Cisim, satıh. Müstavi satıh, münheni satıh. 2- Hat, nokta, müstakim munehhi ve münehher hatlar. 3- Müstakim hatların tersimi, müstakim hatların uzunluğu tahmini. Mezkur (anılan) hatların cetvel, metre ve mesahe şeridi vasıtasıyla ölçülmesi TARİH İlk mekteplerde okutulan tarih dersinin hedefi şunlardır: 1- Çocuklara Türk Milletinin mazisi hakkında malumat verip onlarda milli şuur uyandırmak. 2- Bugünkü medeniyetin uzun bir mazinin mahsülü olduğunu anlatmak. 3- Büyük şahısların hayat ve hareketleri tasvir edilerek çocuklara imtisale şayan numuneler göstermek. Tarih derslerinin tedrisinde aşağıdaki noktalara dikkat edilecektir: 1- İlk mekteplerde müfassıl tarih umumi okutmaya çocukların seviyesi ve programda bu derse tahsis edilen zaman müsait değildir. Bunun için tedrisatın asıl mihverini Türk Tarihi teşkil edecek ve umumi tarihin en mühim kısımları Türk Tarihi ile münasebeddar olarak öğretilecektir. 2- Muharebelerin tarihinden ve hükümdarların tercümeyi halinden ziyade medeniyet tarihine ehemmiyet verilecektir. 3- Muallim tagrirlerini (anlattıklarını) isimlere ve tarihlere boğmayacak, okutması ve bilinmesi müşkil isimleri tarif esnasında tahtaya yazacaktır. 4- Tarih dersinin coğrafya dersiyle muvazi (eşit) gitmesine dikkat edilecektir. Tadrisat esnasında harita istimal edilecek (kullanılacak). Eğer mektepte matluba muvaffak harita yoksa muallim kendisi renkli tebeşirle siyah tahtaya krokiler çizecektir. 5- Tedrisat esnasında tarihi levhalarda gösterilecektir. Eğer levha yoksa muallim kitaplardan tedarik edebileceği levhaları kartpostalları gösterir. Mektepte tarihi kartlardan mürekkep bir koleksiyon yapılması tavsiye olunur. 6- Mevcut olan yerlerde muallim talebesine müzeleri ve eserlerin bulunduğu yerleri gösterecektir. Müze mevcut olmayan yerlerde muallim kale, kule, su kemeri, gibi asarı abideden mağdud eserleri gösterir ve bunların mazisi hakkında malumat verir. 7- Tarih derslerinde çocuklara verilen malumatlar, tarihi kıraatlerle ikmal ve tevzi edilmelidir. Dördüncü Sınıf Haftada İki Ders 1- Beşerin ilk zamanları. İlk insanların tarih öncesi devrelerdeki hayatı (dersten evvel hazırlatılacak resimlerle ve kıraat parçalarıyla canlandırılacak ve göçebe ve aşiret halinde yaşayan insanlarla medeni milletler mukayese edilecektir.) 2- Eski büyük medeniyetler. (Medeniyet tarihi noktayı nazarından tedris edilecektir; Yunanlarla Romalılara daha ziyade ehemmiyet verilecektir. Aynı zamanda muhiti tabiatın hayat ve faaliyet beşeriye üzerine yaptığı tesirlere çocukların nazarı dikkati celp edilecektir.) 3- Türkler. Eski Türk yurdu olan Orta Asya hakkında kısa coğrafi malumat. Bura ile Anadolu arasında mukayese. Eski Türklerin yayıldıkları saha, yörüklerin bugün yaşamakta oldukları yerler. Eski Türklerin hayat ve maişet tarzları, din ve adetleri. Eski Türk efsaneleri. 4- Eski Türk medeniyeti ve bu medeniyetin meydana çıkarılan eserleri. 5- Türkler arasında Müslümanlığın intişarı (burada İslamiyetin zuhuru ve intişarı hakkında kısaca malumat verilecektir). 6- Anadoluda Türkler. Ehli salip seferleri, Selçuklular, Selçuk Medeniyeti, Anadoluda Selçuklulardan kalan eserler, Selçuk Hanedanının yıkılması. 7- Osmanoğulları Hükümetinin tesisi. Karamanoğulları ve Akkoyunlular. Bizans ile muharebeler. Rumelinin istilası. İstanbulun fethi. (Bundan sonra itila ve inhitat devrelerine gayet mücmil bir nazar atfedilerek milli tarih pek muhteser bir surette Cumhuriyet devrine kadar indirilecektir). Beşinci Sınıf Haftada İki Ders 1- Umumi tarihe icmali bir nazar: tarihin başlıca devreleri, her devrin evsafı. 2- Orta çağda şark ve garp, dini saltanatlar. İmsal; halife, papaz, derebeyler. 3- Garpta intibah devreleri. Tefekkürde tahvil, seyahatler, keşifler, ihtiralar, dini teceddüd (tazelenme, yenilenme). 4- Avrupa’da mutlakıyetçe devletler. İngilizlerde meşrutiyet, Amerika istiklali, Fransa inkılabı, Avrupa’da sanayi ve iktisadi inkılap, buharın sanayiye tatbiki. Büyük sanayi, vapur, şimendifer, telgraf gibi. 5- İstanbul’un fethinden tazimata kadar Osmanlı İmparatorluğunun itila, tevkif ve reci’et (geri dönüş) devreleri. 6- Eski Osmanlı hayat ve medeniyeti: halk ve saray, ordu, arazi, ulum ve fünun, edebiyat, sanayi, ziraat, iktisadi teşkilat ve bunun ihditat sebepleri (milli tarih hakkında malumat verilirken Rusya’nın bize karşı siyasetinden ve bilhassa Fransa İnkılap kebiriyle, milliyet nazariyelerinden ve bunun Avrupa’da Balkanlardaki tesirinden bahsedilecektir), sanayi ve iktisadi inkılabın bizdeki tesirleri. 7- Türklerde teceddüd hareketi (yenilenme). Tanzimat. Mahiyeti sebepleri ve neticeleri. Garim muharebesi 8- İlk meşrutiyet hareketleri. 1876 Rus harbi II. Abdülhamit devri. 9- Meşrutiyet, İtalya ve Balkan harbi. Milliyet cereyanı (milliyetçilik akımı), cihan harbi, Osmanlı İmparatorluğunun akıbeti. 10- İstiklal mücadelesi. Milli Türk Devleti, hilafetin ilgası, layık Cumhuriyet. 11- Bugünkü dünyaya umumi bir nazar. COĞRAFYA İlk mekteplerde coğrafya dersinin hedefleri şunlardır: 1- Çocuklara doğup büyüdükleri memleketi tanıtmak ve Türk vatanını sevdirmek. 2- Vatanın muhtelif yerlerinde yaşayan insanları birbirine tanıtmak, her birinin maişet tarzlarını ve ihtiyaçlarını öğretmek ve aralarındaki rabıta ve muhabbeti artırmak. 3- Dünya ve dünyanın şems alemindeki mevkii, hareketi ve bunun neticeleri. Dünya üzerinde vukuu gelen coğrafya hadiseleri hakkında çocuklara malumat vermek ve vatanımızla en çok temaf ve münasebeti olan memleketler hakkında biraz daha mufassıl (kısımlara ayrılmış şekilde) olmak üzere dünya üzerindeki diğer memleketleri ve milletleri tanıtmak. 4- Çocuğu daima görüp temas ettiği eşya ve hadisenin sebeplerini araştırmaya ve hadiseler arasındaki rabıta ve münasebetleri bulup çıkartmaya sevk etmek suretiyle mülahaza (düşünce) ve muhakemelerini kutlandırmak. Müfredatın tatbikinde muallimler şu noktaları nazarı dikkate almalıdırlar: 1- Coğrafya tedrisinde en esaslı hedef çocuklarda vatan muhabbeti uyandırmak ve vatana ait bilgilerini artırmak olduğuna nazaran dersler hep vatan coğrafyası etrafında tavzih edilmelidir (açıklanmalıdır). Coğrafya hadiseleri hakkında gösterilecek meseleler mümkün oldukça memleketimiz dâhilinden alınması, diğer kıtalar ve memleketlerin mütalaasında daima memleketimiz ile mukayeseler yapılmalıdır. 2- Coğrafya çocuğu bulunduğu muhiti tetkike alıştırmak ile başlamalı ve daima yakından uzağa görülenden görülemeyene çekmek suretiyle çocuğun ruhiyat ve mütalaa efkanı (ufkunu) tedricen genişletmelidir. 3- Türkiye coğrafyasının tedrisinde mektebin bulunduğu merkezden başlamak üzere o merkezin mensup olduğu vilayet coğrafyasında en mühim cihetler mütalaa edilecek ve sonra o vilayetin bulunduğu mıntıkaya ve oradan umum Türkiye’ye geçilecektir. Bu suretle vilayetin başlıca arazisi, iklimi, nehir ve ırmakları, ormanları, kabil ziraat arazisi (deniz kenarında ise) sahilleri, nüfusu, başlıca şehir ve kasabaları, yolları ve nakliye vasıtaları, vilayetin iskelesi, ziraat, sanayi ve ticari hares ve medeniyetçe dereceyi inkişafı, diğer vilayetlerle münasebetleri pek basit ve muhteris (istekli) surette gösterildikten sonra Türkiye’nin umumi coğrafyasına geçilecektir. 4- Diğer kıta ve memleketler hakkında verilecek malumat bunların dünyanın neresinde ve nasıl memleketler olduklarından, oralarda yaşayan insanların yaşayış tarzlarından, bizimle olan münasebetlerinden ibaret olacaktır. 5- Coğrafya dersinde çocukların yalnız hafızalarına müracaat etmeyerek onları evvela iyi görmeye sonra gördüğünü mülahaza ve muhakeme etmeye alıştırmalı, merak ve tecessüslerini uyandırmalı ve çocuğun kafası kadar aşağıda izah edilecek mumarseleri (el yatkınlıklarını) yaptırmak suretiyle alenide işlenmeli. 6- Muallim coğrafya derslerini pek ameli bir şekilde hazırlamalı ve bu itibar ile bazı dersleri sınıf haricinde mektep bahçesinde veya kır tenezzühleri (gezintileri) esnasında vermeli ve derslerde mektepte mevcut vesaitten azami derecede istifade etmeli ve kendiri bu vesaite ilave edilecek hazırlıklarda bulunmalı, talebesini de bu mesaiye iştirak ettirmelidir. 7- Mümkün olduğu kadar coğrafya derslerinin tarih dersleriyle muvazi (paralel) gitmesine dikkat olunacaktır. Coğrafya tedris vasıtalarından nasıl istifade edilir? 1- Duvar haritaları: muallim coğrafya derslerini duvar haritaları üzerinde takip ederek vermeli, ismi geçen arza ve şekilleri birebir harita üzerinde göstermeli ve çocuklarda dünya üzerindeki muhtelif yerlerin semt ve ciheti ve bunlar arasındaki mesafeler hakkında fikirler uyandırmalı. Talebe haritada gördüğü şekiller hakkında fikirlerini ifade etmeye ve haritaya bakarak bir memleketi tarif ve tevsif etmeye (açıklamaya) alıştırılmalıdır. 2- Küreyi Mücesseme: Muallim arzın (yerkürenin) şekline, hareketlerine, tul (boylam) ve arz (enlem) dairelerine küreyi mücesseme üzerinde bir mevkiinin tayin ve irayesine (gösterimine) ait bahislerde küreyi mücessemeden istifade edecek ve talebeye küre üzerinde mumarseler yaptıracaktır. 3- Atlaslar: Coğrafya dersinde talebenin atlasları önlerinde açılmış olacak ve muallim dersini takrir eder ve duvar haritası üzerinde mevkileri gösterirken talebe bir yandan bunları duvar haritası üzerinde ve bir yandan kendi atlasları üzerinde takip edecektir. Talebe coğrafya derslerini evlerinde veya müzakere hanede atlaslarına bakarak hazırlar ve muallimin verdiği vazifeleri yapmak için de atlasından istifade eder. 4- Muallimin Çizeceği ve Talebeye Çizdireceği Haritalar: Plan ve harita fikri üzerine muallim talebeye birçok mumarseler yaptıracak ve talebede bu fikir içine yerleştikten sonra müteakip derslerde ihtiyaç ettikçe kendisi kara tahtaya kabataslak haritalar çizecek ve bunları talebesine de çizdirecektir. Harita tersiminde (çiziminde) renkli tebeşirler kullanılmalıdır. Talebe haritaları saman kâğıdıyla kopya etmek suretiyle yapmayacaktır. Çocuk bir memleketin veya bir kıtanın hudut hariciyesine (dış sınırlarına) karşısındaki haritada baka baka çizecek, avarız (eksiklikler) ve mevkiler arasındaki nispetlere dikkat edecektir. Bu suretle çocuğun yapacağı ilk haritalar asıllarına pek benzemese de ehemmiyeti yoktur. Çocuk kendince aradaki nispetleri daha iyi muhafazaya muvafık olacak ve bu suretle cihetlere mevkilere, arazlara ve bunların vaziyetlerine dikkat etmek suretiyle dersi öğrenmiş olacaktır. 5- Taslaklar ve Muktaalar: Muallim sırası geldikçe siyah tahtaya taslaklar ve muktaalar ve basit resimler çizerek dersi bunlarla izaha çalışacak ve talebede bunları mumarse defterlerine geçirecektir. Hadiseler arasındaki rabıta ve münasebetleri gösteren bu basit şekiller kitaplarda mevcut dahi olsa bunları tekrar tahtaya çizmek ve talebeye çizdirmek dersin daha iyi anlaşılmasına hizmet edeceği için lazımdır. Bu taslak veya muktaalar son derece basit olmalı ve muhtelif kısımlarını ayırmak için renkli tebeşir kullanılmalıdır. Bu taslaklar ve muktaalar mümkünse dersten önce resmedilmeli, değilse ders esnasında süratle yapılmalı ve dersin büyük bir kısmını işgal etmemelidir. 6- Kabartma Haritalar: talebeye kilden, plastikten veya kum ve topraktan kabartma haritalar da yaptırılmalı ve bunlara mektep civarındaki arza ve şekilleri yapmak ile başlanmalıdır. 7- Coğrafya Mumarse Defterleri: Talebe bu defterlerdeki haritaları tamamıyla yapacak ve muallimin tahtaya çizdiği kaba taslak haritaları, taslakları ve muktaaları bu deftere çizecek ve derslerin hülasasını çıkarak defterine yazacaktır. Muallim talebesinin bu defterler üzerindeki şahsi mesaisini dikkatle takip etmelidir. Bu defterlerde tebdilat (değişiklikler) ceviyye (hava ile ilgili) kayıtlarına ait sahifelerde bulunacaktır. Muallim talebelerine mevcut aleti cuyenin (hava ile ilgili), (termometre ve barometre) istimali (kullanımı) usullerini öğretecek ve talebe her günkü müşahedelerini deftere geçirerek bunları grafiklerle de iraeyeye (göstermeye) çalıştırılacaktır. Bu defterler sınıf mesai sergisinde teşhir edilmek üzere hıfz edilecektir. 8- Diğer Coğrafya Vesait Eyaniyesi: bu saydığımız vasıtalardan başka muallim resimler, levhalar, kartpostallar ve eşya numuneleri gibi vesait tedarikinde gayret edecektir. Çocuklara görmedikleri yerlerin şekil ve halini tahayyül ettirebilmek için resimlerin muavenetine (yardımına) müracaat edilecektir. Mektebin bulunduğu mahalleden uzak yerleri, dünyadaki muhtelif cins insanları, bunların kıyafetlerini, meskenlerini, her memleketin en mühim yerlerini talebenin gidip göremeyeceği coğrafya hadiselerini levha ve resim koleksiyonlarından göstermeli. Mekteplerde böyle koleksiyonlar mevcut değilse muallim bunları tedarike çalışmalı. Muhtelif resimli gazetelerden kesilen parçalar ve resimli kartpostallar bu işi görür. Talebede böyle koleksiyonlar yapmaya teşvik edilmeli. Bundan başka eşya ve mahsulat numunelerinden koleksiyonlar yapmalı. Memleketin muhtelif yerlerindeki coğrafya muallimleri aralarında mübadeleler yapmak suretiyle mekteplerindeki koleksiyonların daha zengin ve daha memnu olmasına gayret edilmelidir. Bu numuneler taş, maden, mahsulat, meyve gibi muhtelif eşyadan mürekkep olmalı ve bunlarla dershanelerde küçük birer müze vücuda getirilmeli. Mektepte projeksiyon ve sinema var ise muallimler coğrafya dersleri için bunlardan istifade etmelidir. 9- Coğrafya Kıraat Kitaplarından İstifade: Muallimler sınıf kütüphanesinde bulundurulacak coğrafya kıraati kitaplarından da istifade edecektir. Bahse taalluk olan parçalar ders esnasında kıraat ettirilecek ve muallim talebeye okunan parçaları anlatmaya davet edecektir. Muallim talebeyi boş zamanlarında bu kıraat kitaplarını okumaya teşvik edecektir. Dördüncü Sınıf Haftada İki Ders 1) Coğrafya hadiselerinin izahı (evvela mahalli hadiselerden başlanacak ve izahlar imkân derecesinde müşahadelere iptina edecektir. Yeryüzünün arazları, sehvenet, rüzgârlar, yağmur ve kar, akarsular, denizler ve sahiller, med-cezir ve akıntılar, yanardağlar ve zelzele. 2) Harita ve plan fikrinin tevsi (genişletme) ve takviyesi (dershanede ve mektep haricinde ameli tatbikat ve mumarseler yapılacaktır). 3) Dünya: dünyanın şekli, kara ve denizlere taksimi. Beş kıta hakkında mücmel (kısa) taksimat. 4) Türkiye coğrafyası: mevkii, hudut, başlıca evarız, sınırlar ve sahiller, iklim, nebatat ve hayvanat, ahali, nüfus, hükümet, idari taksimat, tabii mıntıkalar (mektebin bulunduğu merkezden başlanmak üzere o merkezin mensup olduğu vilayet coğrafyasında en mühim cihetlerin mütalaasından evveliyatın bulunduğu mıntıkaya ve oradan umumi Türkiye’ye sarih [açık] bir surette geçilecektir. Bu suretle vilayetin başlıca evarızı, iklimi, nehir ve ırmakları, ormanları, kabili ziraat arazisi – deniz kenarlarında ise – sahilleri, nüfusu, başlıca şehir ve kasabaları, yolları, nakliye vasıtaları, vilayetin iskelesi, ziraat, sanayi ve ticaret, diğer vilayetlerle münasebetleri pek basit ve açık surette gösterildikten sonra Türkiye’nin umumi coğrafyasına başlanacaktır). 5) Tabii mıntıkaların tavsiyen mütalaası: Karadeniz (şark ve garp kısmı), şark yaylaları (şimal ve cenup kısmı), merkez yaylası, adalar denizi, Akdeniz, Paşa ili ve Marmara mıntıkaları. 6) Türkiye’de çiftçilik, çobanlık, sanayi, ticaret, kara ve deniz yolları. 7) Türkiye’nin komşuları: İran, Kafkasya, Rusya, Irak ve Suriye, Adalar, İtalya, Yunanistan ve Bulgaristan. 8) Türkiye’nin beynelmilel münasebeti; limanlar, başlıca beynelmilel şimendifer ve havayolları, başlıca ihracat ve ithalat. Beşinci Sınıf Haftada İki Ders 1) Arazi heyeti umumiyesiyle mütalaa. Manzumeyi şemsiyede arzın küresi, kutuplar, arz ve tul daireleri (enlem ve boylam), saatler, arzın hareketleri, mihverin mili, mevsimler ve mıntıkalar. 2) Sıcak ve soğuk ve ılıman mıntıkalarda yaşayan nebat ve hayvanlar, bu mıntıkalardaki insanlar. 3) Kıtalar ve büyük denizler. 4) Asya, Asya’da Türkiye’ye komşu memleketler hakkında umumi malumatlar (İran, Kafkasya, İran, Suriye), diğer Asya memleketleri (icmalen [kısaca]) 5) Avrupa ve Avrupa’da Türkiye’ye komşu veya Türkiye ile münasebeti olan memleketler hakkında umumi malumat (Rusya, Balkan Hükümetleri, İtalya, Fransa, İngiltere, Almanya). Diğer Avrupa memleketleri (icmalen [kısaca]). 6) Afrika ve Afrika’da Türkiye ile münasebeti olan memleketler hakkında umumi malumat (Mısır), diğer Afrika memleketleri (icmalen [kısaca]). 7) Amerika ve Amerika’da Türkiye ile münasebetleri olan memleketler hakkında umumi malumat (Birleşik Devletler Hükümeti), diğer Amerika memleketleri (icmalen [kısaca]). 8) Okyanusya hakkında umumi malumat (icmalen [kısaca]) 9) Türkiye: Mevkii ve hududu, evarizi, sahilleri, iklimi, nehirleri, ahali ve hükümet, idare taksimatı, yollar, ziraat, ticaret ve sanayi, tabii mıntıkaları, iktisadi mıntıkalar. Türkiye’nin beynelmilel mevkii, Türkçeden ve hariçten geçen başlıca beynelmilel yollar, Türkiye’nin diğer memleketlerle iktisadi münasebetleri. Dünyadaki Türkler, dünyadaki Müslümanlar (icmalen [kısaca]) BURAYA ŞEKİLLERİ PEŞPEŞE EKLE (İlk Mekteplerde El İşleri Müfredat Programı) İLE BAŞLAYANI ÜSTE (Resim Dersi Müfredat Programı ) İLE BAŞLAYANI ALTA KOY. YURT BİLGİSİ Eski programlarda “malumatı vataniye” namıyla gösterilmiş olan derse “yurt bilgisi” ismi verilmiştir. Bu dersin programına esas teşkil eden prensip şudur: Türkiye’yi bir iş ve aile yurdu olmak üzere mütalaa etmek. Mülkiyet ve aile esasına müstenet (ait) demokratik bir devlet olan Türkiye’nin ancak bu nokta nazarından mütalaası genç talebede devlet, yurt, millet ve milliyet hakkında esaslı bir bilgi husule getirebilecektir. İşte program bu noktayı nazardan ve bu prensip etrafında tertip olunmuş ve mevzuların mantıki bir surette tevalisine (sürmesine) çok dikkat edilmiştir. Dördüncü sınıfın ders mevzuu daha ziyade mahalli hayatın, mahalli ve beledi teşkilatın tetkikinden terkip eder. Beşinci sınıfın mevzuuna bütün Türkiye’nin iktisadi, idari ve siyasi teşkilatı dahildir. Dersin Hedefleri Yurt Bilgisi dersinin ilk tedrisatta vazifesi pek büyüktür. Çünkü bu ders diğer dersler için adeta bir telakki ve temerküz sayesi teşkil eder. İlk tahsilin birinci maksadı vatandaş yetiştirmek, gençleri mensup oldukları vatan ve millete intibak ettirmektir. Yurt Bilgisi ise bu gayeyi doğrudan doğruya istihdaf eden (hedef alan) derstir; bu itibarla diğer derslerin hepsinin bir merkez ve mihveri mahiyetindedir. Dersin bu mahiyet ve manası onun hedeflerini de tayin eder ki şunlardır: 1- Çocuğa etrafında olup biten işlerin cereyan eden hadiselerin ahlaki iktisadı ve hukuku kısaca içtimai manalarını idrak ettirmek. 2- Onda devlet, millet, aile, tesanütüne itina eden sağlam bir ahlakla tevellüt etmek ve yaşamak. 3- Çocuğa içinde yaşadığı cemiyetten kendisinin oynadığı ve oynayacağı rolü sezdirmek, onu demokratik bir devlette ve vatandaşların hak ve vazifeleri hakkında esaslı bir fikre sahip etmek. 4- Çocuğa en geniş mana ile yurdunu ve milletini sevdirmek (bu muhabbetin onu imkân derecesinde şenitlerle temas ettirmek suretiyle müşahade, tetkik ve tefekküre müstenet olarak telkin edileceğini kayıt etmek lazımdır. 5- Türk soyu ve teşebbüsü ile meydana gelen ve aynı soyu ve ikdam ile işletilen müesseseler, mesela şimendiferlere, seyrüsefere, bazı fabrikalara, milli bankalara, vatani ve hayırperver cemiyetlere, bilhassa atfı dikkat suretiyle çocukta Türkün iktisadi ve medeni kudret ve kabiliyeti hakkında itimat ve iman tevellüt etmek ve yaşatmak. 6- Çocuğu devlet teşkilatı ve hükümet makinası hakkında esaslı fikirlere ve malumata sahip etmek. Tedrisinde gözetilecek cihetler 1- Yurt Bilgisi hiçbir vakit sadece takriri bir ders olarak tedris olunamayacağı gibi bir nevi kıraat tarzında da okunulamaz. Bu ders tabiat tetkiki dersi derecesinde müşahedeye, tetkik ve tefekküre istinat eder. Programda bilhassa bu cihete sureti mahsusada ehemmiyet verilmiş olduğu için dereke ve heraiki dersinin mevzuları hakkında talebenin en yakın muhitinden türlü tarz ve vesilelerle kendisinin ve ebeveyninin iştirak eylediği faaliyetler aleminden başlamak üzere sıralandırılmıştır. Ev ve mektep hayatına çok ehemmiyet verilmiştir. Bu hayatlarda talebeye tetkik ettirilecek ve onların tefekkürlerine mevzu teşkil edecek cihetler – ana hatları itibari ile – gösterilmiştir. İşte bunlar yurt bilgisi için temel taşlarını teşkil eder. 1- Tedrisatında talebenin münfaal bir dinleticiye mekanda kalması lazımdır. Bunun için dersler mütalaa talebe için cazip bir noktayı hareketten başlamalıdır. Bu noktayı hareketi gerek mektep hayatı dâhilinde her vakit hadis olabilecek meselelerde ve gerek çocuğun en yakın muhitindeki hadise ve vakıalarda bulmak daima mümkündür. Mesela mektep sıralarını kesmek, duvarları çizmek, arkadaşlara karşı haksız bir harekette bulunmak, kırılmasına sebebiyet verilen bir camı tazmin etmek, dershanenin temizliğine ve intizamına itina etmek gibi vakıalar ve hareketler yurt bilgisinin ihtiva ettiği mevzulardan birçoğuna pek iyi bir noktayı hareket teşkil eder. Dersin esas fikirlerini talebe sadece muallimin takdirinden öğrenmemeli, daha ziyade muallimin rehberliği altında kendi tefekkürü ile istihraç eylemelidir (çıkarım yapmalıdır). Yani derste tefekküre çok önem verilmelidir. Sonra çocuklara mücerret ahlak kaideleri öğretmekten ziyade kendilerine ahlaki ve içtimai itiyatlar kazandırmak lazımdır. Bunun için mektebin maddi ve manevi hayatı, çocuklarda temizlik, intizam, nezaket, doğruluk, teavün ve tenasüd, güzel ve iyi şeylere karşı muhabbet, vazifeşinaslık gibi itiyatları tesis edebilecek bir tarzda tertip ve tanzim edilmelidir. Çocukların daha ilk sınıftan itibaren mektebin umumi hayatına iştirak ettirilmesi, yaşlarının idraklerinin derecesine göre kendilerine küçük vazifeler verilmesine, koleksiyonların, sınıf müzesinin, kütüphanenin, mektep bahçesinin müştereken vücuda getirilmesi, bazı işletin müştereken yapılması, bazı işlerin müştereken imal edilmesi gibi tedbirler çocuklarda intizam ve faaliyet, teavün ve tenasüd, şahsi ve müşterek mesuliyet hisleri gibi en yüksek ahlaki ve içtimai kabiliyetlerin inkişaf ve takviyesine hizmet eder. 1) Yurt Bilgisi dersi diğer bazı derslerle, hususiyetle coğrafya, tarih, Türkçe dersleriyle pek ziyade münasebetdardır. Bu münasebetlerden istifade ederek mesela tahrir dersinde talebeye yurt bilgisi mevzularından birisi hakkında bir küçük tatbik vazifesi yaptırmak pek faideli olur. (mesela mahalledeki çocuklar Cuma günlerini nasıl ve nerede geçiriyorlar? İlkbaharda oynan oyunlar nelerdir? Neden bunlar ilk baharda oynanır da kışın oynanmaz? Gibi mevzulara sınıf dahilindeki, sınıf dahilindeki küçük teşkiline (gençler hilali ahmeri, fakirlere yardım cemiyeti, muhabbet birliği. Gibi dair raporlar yapmak.) 2) Tedrisatında mektebin bulunduğu mahalleye pek ziyade ehemmiyet verilecektir. Köylerde köy muhiti ve hayatı tevzi edilecek, diğer cihetler daha az tutulacak, kasaba ve şehirlerde de en ziyade kasaba ve şehir hayatı ve teşkilatı mevzunun asıl mihverini teşkil edecektir. 3) Mektep hayatına ait bazı meseleler zaman zaman umumi bir surette müzakere edilmesi de çok faideli neticeler verir ve gençleri ileride umumi işlerin müzakeresine alıştırır. Bu içtimalara bidaiten muallim riyaset eder ve talebede muntazam müzakere ve münakaşa itiyatları hâsıl olunca riyaseti de kendilerini bırakır. İçtimaların itina ile idare edilmesi lazımdır. Her içtimaının ruznamesi veya o içtimada müzakere edilecek mevzu birkaç gün evvel ilan edilerek talebenin münakaşaya hazır bulunması temin olunmalıdır. Üçüncü Sınıf (haftada iki ders) 1- Bulunduğumuz mahallede halka bir nazar: halkı muhtelif işleri. Tarlalarda, kırlar, köylerde, kasabalardaki nasıl ve niçin çalışırlar? 2- Ayrılık ve topluluk: insanın büsbütün yalnız yaşamasının imkânsızlığı, cemiyet hayatının zarureti. İnsanlar arasında iş bölümü. Birlikte yapılan iş. Ev hayatında, köy hayatında, kasaba ve şehir hayatında topluluk. İnsanların birbirine istinadi zarureti, tenasüd. Birlikte yapılan işte bir maksat vardır. Müşterek maksatlar müşterek ihtiyaçlardan doğar. Köyde, kasabada insanların müşterek maksatları ve ihtiyaçları. 3- Evde hayat: aile azası, evde iş, evde müşterek maksat, evde tenasüd, aile azasının maksadı ve hakları. 4- Mektepte hayat: mektep bir topluluk yeridir. Mektepte iş birliği. Topluluğun icap ettirdiği kaide ve nizamlar, mektep idaresinin lüzumu, mektep idaresi mektepteki topluluğu tanzim ve mektepte müşterek faaliyete yardım içindir. Mektep nizamlarına raiyet hususunda talebenin uhdesine düşen vazifeler. 5- Köy hayatı: köy insanlarının toplu olarak yaşadıkları ve çalıştıkları bir yerdir. Köylü ailesi. Köyde teşkilat: ihtiyar meclisi, muhtar, imam, kır bekçisi, korucu. Köylülerin müşterek malları, köyün merası, ormanı, suyu, çeşmesi, kuyusu, mektebi, camii, misafir odası. İmece, köyü güzelleştirmek, bataklığı kurutmak yolları muhafaza etmek için köylülerin müşterek çalışması. 6- Köyde en mühim sayi (gayret) şekli ziraattır. Ziraatta iyi ve fena sayi tarzları. Hükümet ve resmi teşkilatın köylülere yardımı. Ziraat bankası ve istikraz (borçlanma) muamelesi. Köylünün sırtından geçinen faizciler, madrabazlar. Ziraatta tehlikeler: kuraklık, dolu, hayvan hastalığı. Muhtekarlara ve tehlikeler karşı köylülerin tesanüdü: köy kooperatifi, sigortalar. 7- Köyde sıhhat ve medeniyet: köy mektebi ve garanti hanesi, köy ve etrafının teşhiri, koru ve ormanların muhafazası, küçük ve yakın köylerin birleşmesi kooperatiflerin genişlemesi: ziraat aletlerinin yenileştirilmesi. 8- Köyde eğlence: köy gençlerinin yaz ve kış eğlenceleri. 9- Kasaba ce şehirde hayat: kasabalarda aile hayatı, kadın ve erkeklerin vazifesi: kasabalarda ihtiyaçlar köyden daha çok ve daha çeşitlidir. 10- Kasabalarda iş şekilleri: toprağı işleyen çiftçi ve bahçıvanlar. Ham maddeleri işleyen sanatçılar. Malları mübadele eden tüccarlar. Büyük sahil şehirlerinde büyük ticaret işleri, komisyoncular. Şehirlerde memur sınıfı, avukat, doktor ve mimar gibi serbest meslekler erbabı. 11- Kasabada iş hayatı tanzim eden teşkilatlar: Belediye, belediye heyeti nasıl teşkil eder? Belediye intihabı (seçimi), intihapta halkın vazifesi ve dikkat edecekleri noktalar, belediye meclisi, belediye reisi, belediye çavuşları. ( zabıta-ı belediye memuru) 12- Belediye ve kasaba hayatı nasıl tanzim saye nasıl yardım eder? Sokakların temizlenmesi ve caddelerin açılması, çarşı ve pazarlarda alışveriş tanzimi, kantar, terazi, kiloların ayarı. Ekmek ve kömür gibi halka en lazım olan şeylere nirh (belediyenin bazı yiyeceklere koyduğu fiyat) konması, kasabanın sıhhati: mezralar, su temini, dispanserler, belediye doktoru ve ebesi, belediye icra hanesi, belediye hastanesi. 13- Kasaba halkının istirahati ve eğlencesi: halk bahçesi, tiyatro ve sinema, ictimai salonları, çocuklar için oyun yerleri, spor salonları. 14- Belediye iş görebilmek için paraya muhtaçtır. Kasabanın, belediyenin masraflarını kasabalılar veriri: belediye vergileri, bunların sureti tarhı, belediye bütçesi. 15- Halkın belediyeye yardımı, belediye nizamlarına raiyet. Kasabanın güzelleştirilmesi ve temizliği için bütün hemşerilerin müştereken çalışması. Kasabada medeni ve hayırperver müesseslerin vücuda getirilmesinde zenginlerin yardımı. ( başka memleketlerden numuneler) 16- Kasaba ve şehir hayatında herkesin raiyet edeceği medeni kaideler: sokaklarda kıyafet, tiyatro ve sinema gibi umumi yerlerde tavrı hareket, kalabalık bir yerde alışveriş, tramvaya, otobüse binmek, kalabalıkta bilet vesaire almak, umumun ve gayesi için dikkat olunacak noktalar, yerlere tükürmemek, sokaklara süprüntü atmamak. 17- Büyük şehirler: şehir teşkilatı, büyük şehirlerin hususiyetleri ( eğer mektep büyük şehirde ise bu hususiyetler tefsil edilmelidir (açıklanmalıdır).) 18- Köyde hükümet: asayişin muhafazası, jandarma, köy bekçisi, nahiye müdürü, nahiye meclisi. 19- Kasaba hükümet, kaymakam, mal müdürü. Mahkeme, polis, jandarma, posta ve telgraf, vergi ve nüfus idaresi. 20- Büyük kasaba ve şehirlerde hükümet: vilayet idaresi, vali, maarif müdürü, nafia mühendisi (inşaat mühendisi), sıhhiye müdürü, defterdar, mahkemeler, 21- Türkiye hükümet teşkilatına kısa bir nazar: devlet merkezi, merkezi hükümet. Vekiller, başvekil, reisicumhur. Beşinci Sınıf (haftada iki ders) 1- Aile hayatını ve saye yardım eden milli büyük teşkilat: Türk devleti ve Türk milleti: Türkiye. Müstakil hükümeti olmayan millet, esir millettir. Esir milletler serbest çalışamayan, başkalarının arzularına göre ve başkaları için çalışan milletlerdir. Milli Türk devleti müstakil bir cumhuriyettir. 2- Bugünkü milli ve cumhuri devlet pek çetin cidallerin (savaşların) mahsulüdür: eski istibdat devri. Meşrutiyet. Meşrutiyetin bozulması. Millet fikirleri. Büyük harbin neticesi işgal ve istilalar. Dini esaslara dayanan eski saltana, hükümet ve hilafetin hainliği. Milli intibak ve istiklal cidali. Milli kurtuluş ve inkılap. İnkılabın büyük rehberi ve kahramanları. Cumhuriyet. Cumhuriyet en iyi idaredir. Cumhuriyet halk idaresidir. Halk idaresinde halkın hakları ve vazifeleri. 3- Hükümet sai hayatına nasıl yardım eder? Asayişi muhafaza eder (dâhiliye), başka devletlerle dostluklar tesis eder (hariciye), devletin masraflarını, para işlerini idare eder.(maliye). Harice karşı devleti muhafaza ve müdafaa eder ( milli ordu ve donanma ve müdafaa-i milliye ve bahriye.) yollar ve şimendifer yapar, vesaiti nakliyeye murakabe (denetleme) eder. Dâhili, harici ticaret işlerini, ziraat işlerini murakabe eder, yeni ticaret ve ziraat tarzlarını halka bildirir.(ticaret ve ziraat) 4- Hükümet sa’i hayatına daha nasıl yardım eder? Milletin çocuklarını okutur, halkı tenvir var (aydınlatma) eder. Mektepler açar (maarif). Halkın davalarına bakacak, kanunlara karşı gelenleri, halkın rahatını bozanları, halkın malına ve canına teeruz (taarruz) edenleri cezalandıracak mahkemeleri tesis eder. (adliye) Memleketin sıhhi işlerine bakar (sağlık). Posta ve telgraf muhabere tesisatı ve teşkilatını yapar ( dahiliye vekaletine merbut posta ve telgraf idaresi). Bütün bu ileri idare eden dairelerin başlarında birer vekil vardır. Vekillerin başında da bir başvekil vardır. İcra vekilleri heyeti. Bu vekiller büyük millet meclisinin icra vekilleridir. 5- Hükümet makinası nasıl işler? İntihab (seçim). Mebusluk, büyük millet meclisi, meclisin başlıca vazifeleri: kanun yapmak, kanunlar devletin ve milletin hayatını tanzim eden umumi kaidelerdir. Türkiye’de hâkimiyet sureti mutlakada milletindir ve millet bu hakkı kendisine tesis eden büyük millet meclisi vasıtasıyla kullanır. Meclis hükümeti kontrol eder. Reisicumhur. Reisicumhurun vazifeleri. Reisicumhurun hizmet müddeti. 6- Hükümetin masrafları: devlet işleri para il döner. Hükümet bu paraları halktan vergi şeklinde alır. Vergilerin çeşitleri (arsa, emlak, kazanç vergileri, gümrük, inhisar vergileri.) vergiler nasıl belirlenir ve nasıl toplanır? Devletin senelik varidatını (kazancını) ve masrafını tayin eden kanun: bütçe. Devlet bütçesinin manası. 7- Türk vatandaşlarının vazife ve hakları. Vatanın muhafaza ve müdafaası. Vergi ve askerlik vazifesi, askerliğe hazırlık, Türk vatanının geçirdiği tehlikeler, bir milletin daima kendisini müdafaaya hazır bulunması milli ve hayati bir zarurettir. 8- Türkiye’de idari taksimat: vilayetler ve vilayetlerde teşkilat. Vilayet bütçesi. Vilayetlerde idare hususiye (her vilayette o vilayette idareyi mahsusesinin faaliyetleri tefsil edilecektir.). velayet meclis umumileri. Mahalli intihaplar (yerel seçimler) 9- Türkiye’de ecnebiler: ecnebilerin mevki. Resmi ecnebi mümessilleri ve vazifeleri. Ecnebi memleketlerde Türkler. Türkiye’nin ecnebi memleketlerde resmi mümessilleri. 10- Türkiye’de çalışmayan, işsiz insanlar. İşsizlerin cemiyete zararları. Çalışamayan acizler, bunlara karşı resmi teşkilat ve hususi teşkilat. 11- Milletin çalışma kabiliyetini azaltacak fenalıklar: sıtma. Sıtma karşı mücadele. Sıtma mücadelesinde herkesin iştirakının lüzumu. İşret (içki) tehlikesi. İşrete karşı müdahale. Hilali ahzar (Yeşilay) cemiyeti. Sıtma ve işret nüfusu azaltan, çalışma kabiliyetini kıran tehlikedir. Türkiye’de nüfus azdır. Memleketin ilerlemesi nüfus çokluğu ile olur. Sıhhatimizi ve kuvvetimizi muhafaza etmemiz milli vazifedir. 12- Halkın tenvirine (aydınlanmasına) hadım müesseseler, matbuat: gazeteler, mecmualar, kitaplar, tiyatro, sinema, konser, konferanslar. 13- Yeni Türkiye’de iş faaliyeti, Türk milleti çok kabiliyetlidir. İyi idare ile az zamanda muvaffakiyetle yapılan işler, Türk şimendiferciliği, Türk vapurculuğu. Tasarruf edilen paraların işletilmesi: milli bankalar, bankaların ehemmiyet ve faaliyetleri. Tasarruf milli bir vazifedir. 14- Yeni Türkiye’de gençler, gençlik faaliyetleri, spor kulüpleri, izciler. Sporun güzel isti’mali. Tabiat Dersleri İlk mekteplerde dördüncü ve beşinci sınıflarda okutulan tabiat derslerinin hedefleri şunlardır: 1- Çocuğa tabi muhitinde bulunan gıdamız, elbisemiz ve meskenimiz ve umumi hayatımızla alakadar olan hayvanları, nebatlari ve saire mahsulleri bütün hayatı safhalarıyla birlikte canlı olarak tetkik ettirmektir. 2- İnsanın tabiat üzerine, tabiatın insan üzerine ve mevcudat azalarının birbirlerine yaptığı mütekabil tesirlerden çocuğun anlayabileceklerini kendisine gayet basit bir surette izah etmek. 3- İnsanın vücudundaki azalar ve bunların vazifeleri hakkında çocuklara gayet basit malumatlar vermek ve bazı hıfzı sıhha kaideleri öğretmek. 4- Çocuklara tabiat muhabbetini telkin ettirmek, çiçekleri, ağaçları ve faideli hayvanları himayeye alıştırmak. 5- Çocuklara gayet basit zirai malumat vermek. Tabiat tetkiki dersini tedrisinde aşağıdaki noktalara dikkat lazımdır: 1- Hayvanat ve nebatat gibi mevzuların tedrisine evvela canlı numune üzerinde müşahede ve tecrübelerden başlanmalıdır. Talebe bu müşahedeleri ya bizzat veyahut muallimle beraber yapar. Birinci hale göre muallim bir mevzu okutmaya başlamazdan bir veya birkaç hafta evvel talebeye o mevzu hakkında yapılacak müşahede ve vazifeleri verir. Talebe o nebat veya hayvana tesadüf edince her biri ayrı ayrı veyahut gurup halinde toplanarak müşahedeler yaparlar Müşahede neticelerini sureti mahsusada tuttukları küçük deftere hulasaten kayıt ederler. Ders esnasında muallim talebenin müşahedelerini dinler. Onların yanlış yerleri tashih ve noksan yerlerini ikmal eder. 2- İkinci halde tatbiki edilecek mevadı muallim dershaneye getirir veyahut talebesini bunların bulunduğu yere (bahçeye, tarlaya) götürür. Tatbik ettirilecek nebatlar mümkün mertebe mektebin bahçesinde veya saksılarda yetiştirilir. Ve yine mektebin bahçesinde çekirdekten fidan yetiştirmek ve aşı yapmak usulleri gösterilir. Hayvanlar da mümkün mertebe tabii muhitlerinde tetkik ettirilir. 3- Mektep bahçesinin münasip yerlerine bir miktar buğday, arpa, çavdar gibi şeyler ekilerek gübrenin, suyun ve ziyanın (ışığın) nebat üzerine yaptığı tesirlere dair müşahedeler yaptırılır ve fikirler verilir. 4- Talebe bir mevzuu yalnız bir defa tetkik ile iktifa etmemeli. Nebat ve hayvanların her mevsimdeki hallerinin muhtelif safhalarına ayrı ayrı dikkat etmelidir. 5- Talebe hayvan ve nebatlara ait tetkiklerin neticelerini kısa cümlelerle hulasa eylemeli ve basit resim ve krokilerle defterlerine tespit etmelidir. 6- Tetkiki ettirilen muhtelif nebatlar mahsullerle haşerelerden talebeye koleksiyonlar yaptırılmalıdır. Mesela muhtelif nebatların kurutulmuş yaprakları, tohumları, tahta numuneleri, neama kabukları, havyan dişleri ve iskelet aksamı, muhtelif kuş tüyleri vesaire toplattırılır. Bunların münasipleri mektep müzesinde hıfz edilmelidir. 7- Hayvanların azayı dahiliyelerini göstermek için balık ve tavuk gibi hayvanlar basit surette teşrih edilebilir. 8- Ölü numuneler: bir şeyin canlısını elde edemeyince muhtelif suretlerle izhar edilmiş numuneleri gösterilir. Mevzuu lakırdı ile anlatmaya uğraşmadan ise hazırlanmış numuneyi göstermek iyidir. Fakat ölü numunenin canlı hayvanlarının yerine kaim (geçmeyeceği) olmayacağını unutmamalıdır. 9- Levhalar: muallim tabiat tetkiki dersinde mektepte mevcut olan levhalardan dahi istifade etmelidir. Fakat aynen kabili iraye (gösterim) olan mevadın tedrisinde mebde’ (başlangıç) hareket olmamalı evvela tabiatında tetkik yapıldıktan sonra ancak temrin makamında levha isti’mal edilmelidir. Eğer tetkik edilen mevzua dair mektepte levha yok ise elinden geldiği kadar renkli tebeşirlerle resim yapar, nebat ve hayvanat atlasları da aynen irayesi kabil olmayan hayvanlar ve nebatlar hakkında bir fikir verebilmek için isti’mal edilmelidir. 10- İnsanın vücudu hakkında çocuklara verilecek teşrih (açıklama, tafsilat) fizyoloji malumatı gayet basit olacaktır. Ve en ziyade hıfzı sıhha hakkında ameli malumat vermeye ehemmiyet atfedilecektir. 11- Tabiat tetkiki derslerinde Türkçede me’nus (uyumlu) mukabili (kaşılığı) bulunan Arapça tabirler isti’mal edilmeyecektir. (maruf (ünlü) tabirler yerine adi tabirler ikame etmek caiz değildir.) Dördüncü Sene (haftada iki ders) 1- Mektebin bulunduğu mahalde muhtelif mevsimlerde tesadüf edilen nebatlar: bunların nema (gelişme) şartları, çiçeklerden istifade. 2- Ağaçlar: muhitte yetişen meyveli ve meyvesiz ağacalar, ağaçlardan istifade. 3- Hububat: ehemmiyeti. Hububat nasıl ekilir? Orakçılık, harman, değirmen. 4- Ehli vegir ve ehli hayvanlar: hayvanların itiyatları (huy, alışkanlık), yaşayışları, gıdaları, yuvaları, üremeleri, tarzı müdafaaları, faideleri, zararları. 5- Böcekler: muhtelif mevsimlerde mektebin bulunduğu muhitte tesadüf edilen (çekirge, karasinek, sivrisinek, karınca, arı, ipek böceği, tırıl, kelebekler, pire, tahtakurusu, güve gibi) böceklerin tetkiki. 6- Kuşlar: muhtelif mevsimlerde muhitte tesadüf edilen leylek, kırlangıç, serçe, ağaçkakan, karga gibi kuşların tetkiki, itiyadları, yaşayışları, gıdaları, yuvaları, yumurtaları, faide ve zararları. 7- Su hayvanları ve nebatları: mektebin bulunduğu muhite göre deniz, göl ve nehirlerde yaşayan (balıklar, kurbağalar, yengeç, kaplumbağa, yosunlar ve sazlar gibi) hayvanlar ve nebatlar, yaşayışları, itiyadları, faideleri, zararları, iktisadi kıymetleri. 8- İnsanın vücudu hakkında malumat: nasıl hareket ederiz? Kemiklerin, azaların, hareket ve idmanın faide ve ehemmiyeti. Bel kemiği, iyi ve fena vaziyetlerin kemiklere tesiri. Kemiklerin hıfzı sıhhası. Deri, tırnaklar, saçlar. Derinin temizliği, vücudun bir yeri kesildiği ve yaralandığı zaman ne yapılmalıdır? 9- Nasıl besleniriz? Ağız ve boğaz, dişler. Dişlerin sıhhatı ( talebe diş fırçası isti’maline alıştırılacaktır.) dişlerin vazifesi. Hazm cihazı, gıdaların envai (çeşitleri), besleyici ve hararet verici gıdalar. Meşrubat. Tagdi (beslenme) hakkında sıhhı kaideler ve telkinler. Beşinci Sınıf (haftada iki ders) 1- Toprak, bahçe ve çayırlardaki toprak ile çorak arazi arasındaki mukayese. Killi toprak, çanak, çömlek, tuğla kiremit nasıl yapılır? 2- Çiftçilik: kışlık ve yazlık ziraat. Saban, pulluk ve traktörle ziraat; mukayeseleri. Gübre, tohum. Orak. Tırpan. Orak makinası. Buğday, arpa ve çavdar başakları. Pulluk, harman, döğen, harman makinası. Nohut, bakla, mısır gibi sair mahsulat. Muhite göre tütün, haşhaş, pamuk, susam, keten, kenevir hakkında malumat. 3- Taş ve maden: adi kireç taşı, mermer, kum taşı, malta taşı, granit, alçı, arduvaz (?), çakmak taşlarının tefriki. Muhite göre kabili tedariki olan pirit, simli kurşun, kurum gibi maden numuneleri. Demri, çelik, fevnet (?), kurşun, kalay, bakır, nikel, çinko, alüminyum, gümüş ve altın madenlerini tanıtmak ve başlıca evsafını (vasıflarını) öğretmek. 4- Sanayi kömürleri: linyit, adi taş kömürü, hava gazı, kok kömürü, antrasit, granit ( kurşun kalemi imali), maden kuyuları. Amele hayatı. Kazma, çekiç, madenlerin sureti ihracı, petrol, benzin. 5- Ağaçlar: muhitte yetişen meyveli ve meyvesiz ağaçlar. Ağaçlardan istifade: kerestecilik. Talebeye çam, meşe, gürgen, kestane ve ıhlamur gibi başlıca tahtaların nevileri (çeşitleri) ve evsafı öğretilecektir. 6- Ehli hayvanlar: bu sınıfta resimler ianesiyle ayı, kurt, tilki, aslan, kaplan, fil gibi vahşi hayvanlar da tanıttırılacaktır. 7- Avcılık: ördek, kaz, bıldırcın, tavşan, karaca, keklik avcılıkları. Av köpekleri. Muzirr (zararlı) hayvanların imhası, faideli hayvanların himayesi. 8- Kuşlar: bülbül, saka, ispinoz, tarla kuşu, kanarya gibi ötücü kuşlar. Kuşların faideleri, kuş yuvalarına dokunmamak. Çiftçilere muzirr (zarar) veren kuşlar: karga, saksağan, serçe Çaylak, atmaca, şahin, kartal (resimler ianesiyle) 9- Balıklar: denizlerde ve nehirlerde balıkçılık. Muhitte bulunan maruf balıkları tanıttırmak. Balık kurutmak, tuzlamak, muhafaza etmek. 10- Sebze ve meye: kurutmalık, konserve, reçel, çorbalar, yapmak (mevsimlerine göre). Balıkçılık ve konserveciliğin iktisadı kıymetleri: hariçten memleketimize ithal edilen süt, meyve ve balık konserveleri. Bu yüzden memleketimizin kaybettiği paralar. 11- İnsanın vücudu hakkında malumat: nasıl teneffüs ediyoruz) nefes boruları. Ak ciğerler. Havanın tavhili, teneffüs hakkında sıhhı kaideler ve telkinler. 12- Nasıl hissedilir? Beş duyu. Dimağ (beyin) ve cümleyi asabiye. Cümleyi sabiye hakkında sıhhı faideler ve telkinler. Vuücudun harareti ve bu hararetin ölçülmesi. 13- Hıfzı sıhha kaideleri: mikroplar, sular, temiz ve fena sular. Kızamık, çiçek, kuş palazı, verem, tifo, kolera, sıtma gibi hastalıklardan korunma çareleri. Eşya Dersi Evvelki programlarda tabiat dersi unvanı altında toplanan mevzuların bir kısmı fizik ve kimya ilimlerinin sahesine dahil olan şeylerdir. Mesela hergün her yerde karşılaştığımız otomobil, şimendifer, telgraf ve diğer elektrik tetbikatı, evlerde kullanılan mekanik aletler, tertibat fizik ve mekanik ilminin mesahesine dahil mevzulardır. Hava ve su gibi en lüzumlu hayat unsurlarının terkipleri, yemeklerimizin terkibindeki gıda unsurları vesaire de kimya ilminin havzasına dahil mevzulardır. İsminden de anlaşıldığı cihetle tabiat tetbiki derslerinin daha ziyade tabiatın doğrudan doğruya müşahede ve tetkik ile münasebetdar mevzuları ihtiva etmesi lazım gelir. İnsan elinin tabiat unsurlarını terkip ve tahvil ederek vücuda getirdikleri eşya ve aletleri hayvanlar, nebatlar gibi zii hayat, mevcutlar ve taşlar ve madenler gibi tabiatın ham mevadı ile bir araya koyarak hepsine birden aynı dersin mevzuu addetmek muvafık görülmemiştir. Yeni programlarda eşya dersinin ilavesini işte bu mülahazanın neticesinde derecesinde tabiat dersine dahil olan bazı mevzuların eşya dersi namı altında toplanmasının diğer bir mühim sebebi de şudur; ilk mektep başlı başına bir cüzi tam olmakla birebir, aynı zamanda orta tahsil ve lise tahsili içinde bir temek teşkil etmektedir. İlk mektebin ikinci devresi olan dördüncü ve beşinci sınıflardaki Tabiat Tetkiki ve Eşya derslerinin birinci hedefi ilk mektepte okuyan gençlere tabiat ve hayat hakkında ve hayatta hergün tatbikatını gördükleri, takip edecekleri meselelerde az çok kendilerinin de isti’mal edecekleri eşya ve alet hakkında esaslı malumat vermekten ibaret ise de bu derslerin diğer mühim maksadı daha vardır ki o da daha yüksek tahsil takip edecek talebeyi ileride tatbik edecekleri tabiat ilimlerine, fizik ve kimya derslerine ihzar eylemektir. Her iki dersin ayrı ayrı tedrisi ikinci maksada daha ziyade elverişlidir. Çünkü daha ziyade tabiatın doğrudan doğruya müşahedesine müstenet tedbirlere istinad eden tabiat tatbiki dersleri gençleri müşahede ve tetkik uslu ile teçhiz suretiyle onları ilim tabiatına ihzar edeceği gibi eşya dersleri de onları tecrübeyle, tetkik usulüne istinas ettirmek (alıştırmak) suretiyle ileride tatbi edecekleri fizik ve kimya derslerine ihzar eylemektir. Mamafih tedrisinde bu iki ders birbiriyle ve diğer derslerle olan sıkı irtibatları hiçbir vakit gözden kaçırılmamalıdır. İlk mekteplerde eşya dersinin hedefi şudur: Talebeye hergün gördüğü, kullandığı eşya ile medeniyetin maddi cihazlarını teşkil eden alet ve makinaların en mühimleri hakkında esaslı ameli maluma vermek ve bu alet ve makinaların istinad edildiği ameli prensipleri kendilerine tanıttırmak. Tedrisinde dikkat edilecek cihetler: 1- Derslerde talebenin en yakınındaki eşyayı noktayı hareket ittihaz (kabul etmek) eylemektir. 2- Dersler behmehal (mutlaka) tecrübeye ve müşahedeye müstened olmalıdır. 3- Yapılması mümkün olan tecrübeler mutlaka yapılmalıdır. 4- Tecrübelerin yalnız muallim tarafından yapılması kâfi değildir. İmkan dercesin de bizzat talebenin de yapması lazımdır. 5- Mekteplerde her vakit kafi vesaitin bulunması imkansızdır. Bu cihetle derslerin mektep haricinde tetkik ve müşahedelerle canlandırılması ve takviye edilmesi lazımdır. (Mesela; benzin vesaire motorları hakkında verilecek ders, imkan olan yerlerde evvela bir otomobil veya traktör veyahut sabit bir motorun tatbikatına ve bu hususta şoför ve makinistten alınacak izahata istinat etmek lazımdır.) 6- Müsait zamanlarda çocuklardaki fabrika, ziraat ve sanayi mektepleri, tamirhaneler, garajlar ziyaret edilmelidir. 7- Birçok tecrübelerin kolayca ve ucuzca tedarik edilebilen bazı vesait ( mesela: adi bir bardak, bir cam boru, basit bir ispirto lambası, bir iki kapsül veya adi bir cezve, top) ve bir nevi ecza ile pek ala yapılabileceği daim hatırda tutulmalıdır. 8- Talebenin sayii (çabası) yalnız kitaptan çalışmaya münhasır kalmamalıdır. Her talebenin bir ders defteri olmalı. Bu deftere yapılan tecrübelerin kroki ve resimleri, tecrübeleri, ziyaret esnasında öğrenilen malumatlar hasseten (özellikle) yazılmalıdır. 9- Talebeye ara sıra tetkik mevzuları verilmeli ve onlar mevzuları bizzat tetkik ederek küçük raporlar tanzim etmelidir. Bu raporların dershanede okunarak münakaşa edilmesi faideli olur raporlar icap eden şekil ve numunelerle beraber talebenin mesai defterlerine geçirilir. 10- Tedrisatın Programdaki mevzular bu noktayı nazara göre ayrılmıştır. Yalnız bunların sırası muallimler, esasa sadık kalmak şatıyla, zaman ve mekân icabına göre tebdil eyleyebilirler. Beşinci sınıf (haftada iki ders) I- Cisimlerin üç hali. 1- Etraftaki cisimler. Mayi (sıvı), gaz cisimler. 2- Cisimler hallerini değiştirebilir: II- Tabiatın kuvvetleri: 1- Cazibe (çekim): cisimlerin düşmesi, cisimlerin ağırlığı. Cisimlerin muvazene (denge, ölçü) şeraiti, cisimlerin merkez sakilatı (ağırlığı). 2- Hararet: hararetin en büyün menbağı (kaynağı) güneştir. Hararet tesirleri: hararet cisimleri inbisat (genişleme) ettirir. Hararet cisimlerin hallerini değiştirir. Sulbları (katıları) mayi (sıvı) ve sonra gaz yapar. Hararetin hayvan ve nebatlara tesiri, kafi hararet olmazsa hayat olmaz. 3- Ziya (ışık,aydınlık): ziyanın en büyük menbağı güneştir. Güneş ziyasının hayat üzerindeki tesiri. Ziyasız nebat yetişmez. Ziya verenler. Aynalar, pertovsüzler (ışıksızlar) ve gözler. Ziyanın hayatımıza tesiri. Ziyadan mahrumiyetin neticeleri: gözlerde, bedende. Ziya sıhhat için lazımdır. Ziya bazı mikropları imha eder. 4- Elektrik: kehriba, reçine ve cam gibi bazı cisimlerin ovulması neticesinde zuhur eden elektrik hadiseleri. Gök gürlemesi, şimşek çakması, yıldırım. Yıldırımın tesiri. Paratoner. III- Gaz halindeki cisimlerin en mühimi: hava 1- Havanın mevcudatı nerden bellidir? Hava dünyayı çepeçevre sarmıştır. Dünya etrafındaki hava tabakasının kalınlığı. Havanın tazyiki (basınç). Oyun topları nasıl şişirilir? Havada tazyik azalında ne duyarız? Balonlar nasıl uçar? Uçurtmalar ve teyyareler. Yüksek dağlarda havanın tazyiki azdır. Havanın tazyikini nasıl ölçerler? Barometre nedir? (mümkünse toriçelli borusu tecrübesi yapılır.) Madeni barometre nedir ve ne için kullanılır? 2- Havanın sühuneti (sıcaklığı, ısısı): sühunetin havaya tesiri. Rüzgarlar ve fırtınalar. Sühunetin hayata tesiri. Sühunet nasıl ölçülür? Termometrenin esasları. Termometrenin isti’mali. Tıbbi termometre. 3- Havanın hayata tesiri: havanın terkibi. Teneffüs, nebatların teneffüsü, saf ve temiz hava. Pis ve mahsur havanın zararları. Hava ve sis: sisin havadaki sürati. IV- Mayi cisimlerin en mühimi: su 1- Suyun tazyiki: Suda cisimler neden yüzer, neden batar? Zırhlı ve çelik gemiler neden batmaz? Taht-el bahirler (denizaltı) Çocukların ve insanların yüzmesi. Suyun muvazeneti (ölçülmesi), su ceryani, şelaleler, şadırvanlar. 2- Deniz suyu; tatlı su, acı su: içilecek sular, iyi suların evsafı. Fena ve tehlikeli sular: sudan gelen mehalik (tehlikeli) hastalıklar: sıtma humması, kolera. V- Basit makinalar: 1- Manivela: nevileri ve tatbikatı. Makara ve palanga tertibatı (basit vinçler). Dişli çark tertibi. Kuvvetin istikametini değiştirmek. Ufki (yatay) istikamette bir hareketi şakuli (dikey, düşey) istikamete çevirmek. 2- Makinalarda zincir tertibatı: bisiklet zinciri. Bir dikiş makinasının, bir et kıyma makinasının ve bunlara mümasil bir yerde bulunabilecek nispeten basit makinaların tetkiki. VI- Tabiat nimetlerinden istifade: 1- Rüzgar ve sudan istifade: yel ve su değirmenleri. Yelken gemileri. Buhar makinaları. Vapur ve şimendiferler. Gaz makinaları, motorlar. Otomobil ve traktörler. (bir buhar makinasını bir otomobilin tetkiki.) 2- Elektrikten istifade: Elektrik pilleri. Elektrik cereyanı. Müspet (pozitif) ve menfi (negatif) elektrik mıknatısı. Elektrik zilleri. Elektrik dinamoları: telgraf ve telefon. 3- Ziyadan istifade: Fotoğraf makinaları, sinemalar. Jimnastik İlk mekteplerde terbiyeyi bedeniye (beden eğitimi) dersinin hedefi şunlardır: 1- Henüz teşkil ve tenmiye (gelişme) bulunan çocukların vücudunu fazla yormadan müntezimen (düzenli bir şekilde) işleterek münasip, çevik ve sağlam bir halle kuvvetlendirmek. 2- Dikkatli, becerikli, faal, cesur ve nizamşinas, neşeli bir nesil yetiştirmek. Bu hedeflere varmak için muallimlerin elinde iki vasıta vardır: 1- Fizyolojinin ve teşrihin (anatominin) istilzam (gerektirdiği) beden mumarseleri, serbest hareketler, koşmalar, atlamalar, tırmanmalar ve yüzmeler. 2- Serbest oyunlar ve top, ip, file vesaire aletli oyunlar. Musiki ile yapılan “ yürüyüş” ler, milli çocuk raksları ve gezintiler. Terbiyeyi bedeniye de terbiyeyi fikrîye de olduğu gibi faide ile zevki mezc (karıştırma) etmemeye; kolaydan güce, malumdan meçhule, basitten mürekkebe gitmek suretiyle derslerde daima tennevu (çeşitlilik) husule getirmeye dikkat etmelidir. Aklı ve tahlili mahiyette olan terbiyevi jimnastikleri cazibeli bir hale koymak muallimin maharet ve bilgisine vabestedir (bağlıdır). İlmin şartlarına göre terbiye edilmiş olan beden hareketleri büyük bir intizam ve mükemmeliyet ile yapılırsa faide bahş olur. Kumanda ile ifade edilen hareketleri zümre halinde yapan çocuklar bir orkestra gibi tabi oldukları vezin ve ahenk ile bir musikiyi bedeni husule getirirler. Hareket sedanın yerine kaim olur. Ezalat (kaslar) tam ve mükemmel ifayı vazifeye alışır. Vücut bir ahenk ve mütenasip peyda eder. Hissi ve terkibi mahiyette olan oyunlar zevk ve neşenin ve sıhhatin hadimidir. Hareketle bir inzibatı akliyeye tabi değildir. Çocuk iradesine tamamen sahiptir. Jimnastik hareketlerine temin ettiği intizam ve ahenge mukabil çocuk oyunlarla bir takım muradın evsafını iktisap (kazanmak) eder. Şerefe, haysiyete, hak ve adete taalluk (ait olan) eden oyun kaidelerine raiyeti kendi kendisine öğrenir. Muallim çocukların ihtiyacına mevsime nazaran yekdiğerinin mütemmimi (bir diğerinin tamamlayıcısı) olan bu iki vasıtadan istifade ederek elindeki şemanın iraiye ettiği sıraya göre haftalık programı tanzim eder. Birinci, ikinci ve üçüncü sınıflar için jimnastik ayrılan kırkar dakikalık zamanın dört dakikasını piyona veya kemanla bir marş çalarak veya, muallim bir aleti musiki çalmayı bilmiyorsa, çocuklara söyleterek yürüyüş yaptırır. Onu iki dakika kol, baş, bacak ve gövde hareketleri takip eder. Ondan sonra yirmi dakikayı oyunlara, revendelere (yürüyüşlere) ve rakslara tahsisi eder. Dört dakika muhtelif şekilde yürüyüşler yaptırır. Dört dakika sıçrama, koşma ve atlamalara ayırır ve iki dakikalık birkaç izhar ve nasihatlerle derslerine hatim verir. Baş, kol, gövde, bacak hareketleri, koşmacalar, atlamalar ve bu hareketlere mahsus kumandalar muallim rehberinde gösterilmiştir. Dördüncü ve beşinci sınıflarda akli ve tahlili mumarseler daha çok zaman ayırmak yani tedricen talebeye daha ziyade disipline alıştırmak lazımdır. Bu sınıfların şemasında beş dakika musiki ile yürüyüş, on üç dakika baş, kol, gövde, bacak hareketleri, beş dakika tebiyevi oyunlar, reved ve rakslar, beş dakika sıçrama, koşma, atlamalar, iki dakika sıhhi nasihatlere ayrılmıştır. İlk Mekteplerde Oynatılacak Oyunlar İntizam ve beraberlik oyunları: Bir sıra üzerine birdenbire dizilmek, muhtelif istikametlerde iki, üç sıra olmak, yürürken hep birlikte çömelip kalkmak. Muvazenet oyunları: Bağdaş kurup kalmak – ayak tut, el uzat- yerden taş al – giy, çıkart- ayağını koldan geçir- yan yana geç. Kovalamaca oyunları: Eş yetiş- önden dolaş- kırmızı, beyaz- kap kaç- aradan geç- balık ağı Maharet ve dikkat oyunları: El tut selam ver- kaydırak- kaç kurtul- Top oyunları: At tut- mum direk- top baştan el ele ( dördüncü ve beşinci sınıflarda) yuvarlama (Bu oyunların tarifi muallimlerin oyun rehberinde vardır.) Musiki İlk mekteplerde okutulan musiki dersinin hedefi şunlardır: 1- Çocuklarının sın (yaş) ve iktidarlarıyla münasip şarkıları teggani (şarkı söylemek) edebilecek surette samie (işitme duyusu) ve hançerelerini (boğazlarını, gırtlaklarını) tekmil ettirmek. 2- Çocuklarda musiki zevki uyandırarak onlarda güzellik hislerini tenmiye etmek (arttırmak). 3- Basit nota malumatı vererek kolay şarkıları notalar ile okumak iktidarını iktisap ettirmek (kazandırmak). Musiki tedrisatında dikkat edilecek noktalar şunlardır: 1- Musiki dersinde evvel emirde haiz olan şey, çocukların kulaklarını terbiye ve sesleri layıkıyla his ve takdir edebilecek bir hale getirmektir. Kulak iyi terbiye edilmezse hançere de hakkıyla vazife göremez. İyi anlaşılmayan bir fikir iyi ifade edilemeyeceği gibi, kulağın ince ve bütün anatıyla (?) fark ve temyiz edemediği sesleri de hançere fena ve müphem (belirsiz) bir surette çıkarır. (Anadan doğma sağır çocukların dilsiz olması gibi.) 2- Kulağın terbiyesiyle beraber hançerenin terbiyesi de lazımdır. Bu hususta tedrice raiyet şarttır (yavaş yavaş ilerlemeye uymak lazımdır). 3- Mekteplerde çocukların kulak ve hançerelerini terbiye etmek için çocuk şarkıları öğretilir. Mektep şarkılarının ittihazında aşağıdaki hususlara dikkat edilecektir: A- Mektep şarkılarını garp musikisi esaslarına tevfiken (uygun) yani alafranga makamlarla yapılmış olacaktır. B- Şarkılar çocuk sesinin hududunu tecavüz etmeyecektir (çocuk sesinin sınırlarını geçmeyecektir.) C- Güfte ile beste arasında tam bir tevafuk (uygunluk) bulunacaktır. D- Bilhassa küçük sınıflarda okutturulacak şarkılar icrası müşkil fasılaları ihtiva etmeyecektir. E- Güfteler çocukların anlayabilecekleri mevzular dahilinde ve güzel bir Türkçe ile yazılmış olacaktır. Bilhassa çocukluk hayat ve hissiyatını terennüm (güzel güzel anlatma) eden şarkıların tercihi lazımdır. F- Şarkıların makamı, vezni ve mevzuu daima tenevvü (çeşitlilik) eylemelidir. G- Güftelerin mevsimlerle ve o mevsimde yapılan işlerle münasebeti de göz önünde bulundurulmalı: mesela kar şarkısı kışın, orakçı şarkısı yazın öğretilmelidir. 4- Çocuklar teggani ederken ekseriye çok bağırmaya mütemayildir (meyillidir). Buna hiçbir surette müsaade etmemek ve bağırmanın teggani olmadığını layıkıyla anlatmak lazımdır. Teggani esnasında bilhassa seslerin kaideye muvafık (uygun) şekilde çıkartmasına dikkat edilecektir. 5- Bir şarkıyı öğrenmeye başlamazdan evvel güftenin talebeye anlatılması lazımdır. 6- Mekteplerde ilahi öğretmek memnudur. Yürüyüş marşlarından da güfte ve bestesi çocukların seviyesine tevafuk edenleri seçmek lazımdır. 7- Sırf kız çocuklarından mürekkep bir sınıflarda marşların yerine tercihen kadınlığı alakadar edecek mevzularda yazılmış şarkıların talimi muvafıktır. Bu sınıflarda garp usulüyle bestelenmiş ve hakiki bir kıymeti musikiyeye haiz ninniler de öğretilebilir. Evlerde söylenilen adi ninniler öğretilmeyecektir. 8- Şarkıların arasında notalarla ara nağmesi okutulmayacaktır. 9- Küçük sınıflarda talebeye şarkılı oyunlar halkalar (revendler ‘yürüyüşler’) talim edilecektir. 10- Muallim bir şarkıyı bütün sınıf talebesine öğretir. Fakat kırk dakika müddetle teggani çocukları yorar ve başları şişirir. Bunun için şarkı öğretildikten sonra muallim sınıfı guruplara ayırıp aynı şarkıyı kısım kısım aynı şarkıyı teggani ettirmelidir. Sesi müsait olanlara münferiden söylettirebilir. 11- Muallim bir musiki aleti çalıyorsa evvela şarkıyı öğretirken bunu isti’mal eder. Fakat şarkı öğretildikten sonra aleti isti’mal etmez. Yalnız bir şarkıya başlamazdan evvel diyapazun ( akort aleti) ile ses vermesi mutlaka lazımdır. 12- Şarkıları öğretirken çocuklar yerlerinde otururlar. Öğretilmiş şarkıların tegannisi esnasında ayakta bulunmaları şayanı tavsiyedir. Birinci, İkinci ve Üçüncü Sınıflar (Haftada ikişer ders) Bu sınıfta çocuklara yukarı zikredilen şerait dahilinde basit şarkılar öğretilir. Bu sınıflarda nota ve nazariyat öğretilmez. Dördüncü Sınıf (Haftada iki ders) Bu sınıfta bir taraftan şifahen öğretilen çocuk şarkılarına devam olunur. Diğer taraftan notaya da başlanır. Elifba dersinde her harf ayrı ayrı temrinlerle talim edildiği gibi notaların taliminde de tecrübeye raiyet şarttır. Bu sene zarfında perdenin altındaki “si1 den üçüncü aralıktaki “do” ya kadar dokur nota öğretilir. Beş çizgi ve sol anahtarı gösterildikten sonra notalar yerlerine nazaran isimleri ve sedaları ayrı ayrı derslerde öğretilir. Evvelce öğretilen notalarla bol bol temrinler yaptırılır. Darbın nasıl vurulacağı öğretilir. Dokuz notanın isimlerini ve sedalarını öğreninceye kadar yalnız dörtlük kıymet isti’mali olunur. Bilahare üç üçlük usulü izah olunarak ikilik, birlik, kıymetlerle dörtlük, ikilik ve birlik sükutlar ayrı ayrı derslerde talim edilir. Çocuk nota kıraatını mumarse peyda ettikten sonra bu notalarla yazılmış bazit şarkılar verilir. Beşinci Sınıf (haftada iki ders) Bu sınıfta da şifahen öğretilen şarkılara devam olunur. Musiki dersine daha ziyade cazibe ve tenevvü (çeşitlilik) veren iki sesli şarkıların teggani ettirilmesi şayanı tavsiyedir. Diğer taraftan notaların talimine devam olunur. Dördüncü senede öğretilen dokuz notaya üç nota daha ilave edilerek beşinci çizgideki “fa” ya kadar tovsi edilir (genişletilir). Bu sınıfta sekizlik nota ve sükûtlarla da temrinler yaptırılır. Bundan meadaa üç üçlük ve dört üçlük usuller, tezyyid (arttırma) noktası, bağ ve tekrar işaretleri izah ve isti’mal edilir. Bir “oktav” dahilinde notalarla teggani temrinlerine devam edilir. BURAYA (El İşleri Dersi Müfredat Programı) DA BURAYA KOY Resim İlk mekteplerde resim dersinin hedefleri şunlardır: 1- Talebeye suni ve tabii eşya ve manzaralardaki şekilleri ve renkleri iyi görmeye alıştırmak. 2- Talebeye yaptıkları müşahedeleri hat, gölge ve boya ianesiyle tasvir etmek kabiliyeti kazandırmak. 3- Yapılan terkip ve tadil suretiyle yeni şekiller ve manzaralar icat ettirerek talebenin mahilesini (düşünmeye sebebiyet veren işaret) inkişaf ettirmek (ortaya çıkarmak). 4- Eşyanın ebadında ve renklerindeki nispet farkları görmeye alıştırarak muhakemelerini takviye etmek. 5- Eşya ve tabiatındaki güzelliği görmeye, bulmaya, tasvir ve ebda’ (dikkat çeken tarafını bulmaya) etmeye sevk ederek çocukların bedi (ilginç) zevklerini inkişaf ettirmek. 6- Çini, halı, milli nakş ve oymalar gibi masnuatın (sanatkârane yapılan işler) evsafını (vasıflarını) göstererek çocuklarda millet hissini takviye etmek ve milli sanayi ve tezyineye (süsleme) rağbet uyandırmak. 7- Çocukları muayyen bir maksada ma’tuf (ait) alakalı ve devamlı bir saiye (çabaya) alıştırmak suretiyle iradelerinin terbiyesine hıdmet etmek (hizmet etmek). Resim dersinin tedrisinde aşağıdaki noktalara dikkat edilecektir: 1- Resim dersi veren muallim, herşeyden evvel resmin de nutuk ve yazı gibi bir “ifade ve beyan vasıtası” olduğunu asla unutmamalıdır. İlk zamanlarda çocuklar iyi resim yapamaz. Bunun sebebi kalemi kullanmasını bilmemeleri değildir. Onların müşahede kabiliyetleri noksan olduğundan şekilleri basire (görerek) ile ihate (kavrama gücü) ve hıfz (koruyamazlar) edemezler. Fakat şurası şayanı dikkattir ki çocuklar bu noksanın farkında değildir. Mu’ma Zın (?) edilen çizgilerden çocuk bir şey anlar. Yaptığı ibtidai (ilk) resimlerde kendine göre eşyanın hakiki şekillerini ve kendi yaşadığı halleri, şahit olduğu vakıaları görür. Bu itibarla ilk resimler ne kadar nakıs (eksik) olursa olsun çocuğun bir ifade ve beyan vasıtası olmak üzere kabul edilmelidir. Kendisini serbest bırakınca her çocuk resim yapar. Fakat muayyen kaideler altında resim yapmaya icbar (zorlanınca) edilince heves ve alakası kaçar. Buna binaen çocuğun mahilesine vesait veren onun ebda’ (dikkat çeken tarafını) kudretini inkişaf ettiren insan, hayvan, nebat ve eşya resimlerini yapmak hususunda kendisini serbest bırakmalıdır. İbtidaları çocuğun okunmayacak derecede karışık olan yazısı, nasıl yaza yaza düzelirse, başlangıçta bir şeye benzemeyen resimleri de mütemadi temrinler (devamlı alıştırmalar) sayesinde tedricen (yavaş yavaş) güzelleşir ve hakikate yaklaşır. 2- Resim dersinin tedrisine hendese şekillerinden başlamak asla muvafık değildir (uygun değildir). İbtidada insan ve hayvan şekillerinin tersimi (resmedilmesi) cidden müşkildir. Fakat çocuklar resmini yapacakları şeklin mu’zil (zor, müşkil) ve mürekkep (birleşmiş, karışık) olmasından korkmazlar. Bilakis camid (cansız) ve basit şeyler onların canını sıkar. Mesela; şimendifer, tramvay, vapur, at, insan vesaire resmini mürebbeler (karler) ve müsellesler (üçgenler) çizmeye tercih eder. Bu itibarla resmin tedrisinde her zamandan basitten mürekkebe gitmek doğru değildir. Bütün resimlerde çocuk resimleri evsafı (vasılları) aranacak ve çocukların yapamayacakları teknik müşkilata gidilmeyecektir. 3- İlk mektepte yaptırılan resimlerin birçok nevileri (çeşitleri) vardır: a- Ezber resim: Çocuklar birşeyin resmini yapmaya başlarken onu tatbik ve müşahede etmekten ziyade o şey hakkında hafızalarında mevcut malumata istinad etmeye münmayildirler (meyillidirler). Örneksiz yapılan ezber resimler, eşya hakkındaki hatıralar, hayalleri tekrar ettirmeye ve hafızada tespit etmeye hıdmet eder (hizmet eder). Aynı zamanda muallimin, talebenin ezber yaptıkları resimleri kontrol ederek onların eşyayı nasıl gördüklerini anlamasına yarar. b- Hayali resimler: Çocuk kendi yaşadığı halleri, muhitinde müşahede ettiği vakıaları ve hadiseleri, dinlediği hikâyelerin ve kıraat kitabında öğrendiği parçaların mevzuunu gayet basit bir surette çocukcasına tasvir eder. Bu tasvirler çok nakıs (noksan) olmakla beraber çocuğun bir ifade vasıtası olduğundan ve mahiyesinin inkişafına hıdmet ettiğinden dolayı haizi kıymettir (kıymete sahiptir). Bu noktayı nazardan daha ilk sınıflardan itibaren bütün sınıflarda bu nevi resimlere önem vermek lazımdır. c- Tabiattan resim: Hayali resim yapan çocuklar bir müddet sonra eşyayı aynen müşahede etmek ihtiyacını hissetmeye başlarlar. O zaman kendilerine tabii ve suni eşya modelleri gösterilir. Bu modellerin nispeten basit olması ve bütün sınıfa verilecekse her taraftan görünmesi lazımdır. Muntazam bir ilk mektepte münasip resim modellerinin bulundurulması icap eder. Yapraklar, basit çiçekler, çanak ve çömlek gibi modelleri tedarik etmek lazımdır. d- Tezyinat (süsleme) resimleri: Tabiattan yaptırılan nebat, hayvan resimlerinden ve öğretilen hendese şekillerinden istifade ederek evlerde ve şehirlerde mustamil (kullanılan) eşyanın nasıl süslenebileceğini göstermek mümkündür. e- Krokiler: Hayat bilgisi, tabiat dersi, eşya dersi vesairede şekilleri şema ve plan tarzında tersim (resmettirmekten) ettirmekten ibarettir. Bu şemalar hakiki şekillerin basitleştirilmesinden husule gelir (oluşur). Muzekkir (zikredilen) derslerdeki mevzular iyice tetkik ettirildikten sonra krokiler de çizdirilir. f- Sanayi dersleri: Bunlar da birer krokiden ibaret olacaktır. Mesela; doğramacı, demirci, terzi dükkânları ziyaret edildikten sonra bunların kullandıkları aletler basit bir surette tersim ettirilir. Bir makinanın tetkikinden veya bir fabrikanın ziyaretinden sonra makine ve aksamı hakkında gayet basit krokiler yaptırılabilir. ( İbtidai mektebin bütün sınıflarında yaptırılacak muhtelif resimler hakkındaki izahat programa melfuf (katlanmış) cetvele derc edilmiştir. (sıkıştırılmıştır)) 4- İlk mekteplerde yaptırılan resimlerin mevzuları diğer derslerle alakadardır. a- Resim, el işi dersleri birbirinin yardımcısı ve mütemmidir (tamamlayıcısıdır). Çocuk modelini yaptığı eşyanın kâğıt kesme, bükme ve örgü işlerinin resmini yapar. b- Şifahi temrinlerde (sözlü anlatım) söyletilen masalları, hikâyeleri ve kıraat kitabında geçen mevzuları tersim ve tasvir eder. c- Tabiat ve eşya derslerinde müşahede ettiği eşya ve konuşulan mevzuları tersim eder. d- Hesap ve hendese ile de resim arasında münasebet vardır. İlk sınıflarda resimli hesap vazifeleri tertip ve halledilir. Son sınıflarda hendese resimleri çizdirilir. e- Tarih ile coğrafya derslerinde de resimden istifade olunur. Mesela; eski zamanlardaki muharebeler anlatılırken o zaman kullanılan ok, yay, mızrak, kalkan gibi resimler yaptırılır. Mısırlılar okutulurken ehram (piramitler), dikili taş, ebulheval (sfenks ) resimleri çizdirilir. 5- Bazen mekteplerde talebe hazır yapılmış resimleri muhtelif vasıtalarla kopya etmektedir. Bu kopya mihaniki (sanırım taklit) bir iş olduğundan terbiyevi bir kıymeti yoktur. Bunun yerine talebeye hadise ve manzaralar ile karşı karşıya getirmek daha muvafıktır. Programa dâhil olan resim saatlerinde kopya resimler yaptırmak daha memnudur. 6- Tabiattan resim yaptırırken eğer dershane küçük ve sınıfın mevcudu az ise bütün talebeye bir örnek verilir. Eğer sınıf büyük ise veyahut muallim her taraftan görünebilecek münasip model bulamazsa birkaç örnek verebilir. 7- Bütün sınıflarda yerine göre kurşun kalemi, kara kalem, renkli kalem, sulu boya, renkli tebeşir, renkli kâğıt gibi resim malzemesi isti’mal olunur. 8- Muallim tashihlerini, talebenin yaptığı resim üzerine değil, kâğıdın bir kenarına veya ayrı bir kâğıda yapmalıdır. 9- Yapacakları resmin, kâğıdın tam ortasına gelmesi ve kâğıdın hasametiyle (sanırım ölçüleriyle) münasip olması çocuklara öğretilmelidir. 10- Resim derslerinde talebe intizam ve temizliğe ve iktisada alıştırılmalıdır. Resim defterleri sene sonuna kadar saklanıp, sınıf sergisinde teşhir edilmelidir. El İşleri El işleri dersinin hedefleri şunlardır: 1- Çocuğu kendi muhitinde bulunan eşyayı şekil ve renk cihetlerinden tetkiki alıştırmak. 2- Çocuğa maddeyi işleyerek zihninde tasvir ettiği şekillere vücut vermek kudretini iktisap (kazandırmak) ettirmek. 3- Mütemadi temrinlerle çocuğun basiret ve lamisesini (dokunma hissi) işleterek ufak tefek el işlerini yaptırmaya muktedir becerikli bir insan haline getirmek. 4- Çocuğa renklerin ve şekillerin ahengini öğretmek suretiyle onun bedia (güzellik) zevkini tenmiye etmek (geliştirmek). 5- Çocuğu muayyen bir maksat uğrunda ve mütemadi surette çalışmaya alıştırmak, “iş zevkini” vermek ve onda “çalışmak itiyadını (huyunu)” husule getirmek. El işleri dersinin tedrisinde dikkat edilecek noktalar şunlardır: 1- El işleri de, çocuk için, nutuk, yazı ve resim gibi bir “ifade ve beyan” vasıtasıdır. Küçük çocukların oyunları tetkik edilecek olursa basit çizgiler, taş, kiremit, cam ve basma parçaları ile bir takım terkipler yaparak büyük insanların faaliyetlerini taklit ettikleri görülür. Bu oyunlar onların küçük muhakeme ve muhayyelesini (hayali) kendisine göre işletir. Faaliyet çocuk için bir ihtiyaçtır. Çocuğun faaliyeti alakalarına göre tanzim edilmeyecek olursa yaramazlık ve didinmez (?) haller başlar. Mekteplerde çocukları mümkün mertebe munfaal (pasif) vaziyette bulundurmayıp faaliyete sevk etmek lazımdır. İşte mevzuları çocukların alakalarına, seviye ve iktidarına göre intihap (seçmek) şartıyla el işleri dersi mektep talebesinin faaliyet ihtiyacını tatmin edecek en iyi vasıtadır. 2- El işleri dersinin muhtelif nevileri vardır: A- Kil ve plastik eşyaları: Çocuklar çamurla oynamasını küçükten beri severler. Yalnız bu hususta temizliğe raiyet şarttır. Bunun için el işlerine mahsus olmak üzere iyi kil (İstanbul’da Kâğıthane çamuru) tedarik etmeli ve kil işlerini birebir parça mukavva veyahut tahta üstünde yaptırmalıdır. Kilden yapılan sebze ve meyve gibi kuruttuktan sonra bunları ait oldukları renklere boyamak da mümkündür. B- Kağıt işleri: Bunlarda pek mutevenni’dir (çeşitli). Kâğıt kesmeleri, bükmeler ve yapıştırmaları, karton ve mukavva işleri bu kabildendir. Yukarı sınıflarda çocuklarda basit bir surette kitap ve defter ciltlemek usulünde gösterilebilir. Kâğıtları yapıştırmak için zamk yerine kola isti’mali tavsiye olunur. Çünkü zamk fena ise tesiratı havaiyeden (hava ile temastan) bozulur. Kâğıtların rengini bozar. Kola zamka nispeten daha temizdir. C- Ağaç ve tahta işleri: Ağaç dallarından ve çubuklardan pek muhtelif şeyler yaptırılabilir. Doğramacı dükkânından toplanılan tahta parçalarını biraz yontarak ve boyayarak çocuklar evler yaparlar ve bu evleri kumdan bir zemin üzerinde bir araya getirerek köy numunesi vücuda getirilir. D- Tel işleri: İnce telleri bükerek çocuklar birçok eşya yapabilirler; telden yumurta sepeti, telden cismi hendese şekilleri. E- Teneke ve saç işleri: Teneke parçalarını kesmek ve bükmek sayesinde birçok şeyler yaptırılır. F- Alçı işleri: Çamurdan yapılan numunelerden bazılarının alçıdan kalıbını çıkarmak ve alçı dökmek usulleri talim olunabilir. G- Tabii işler: Patates, mantar ve lastiğin üzerine oyulan harfleri ve çiçekleri ıstampa ile basarak tezyinat kâğıtlar (kâğıt süsleri) yaptırılabilir. H- Örgü işleri: Bunlar da ipten, telden, meşinden olmak üzere pek ziyade tenevvu’ (çeşitli) ettirilebilir. Bilhassa söğüt fidanları bulunan yerlerde sepetçilik, mısır sapları veya saz bulunan yerlerde zenbil , şapka vesaire örücülüğü teşvik edilmelidir. 3- Muallim el işi dersine ait mevzuları intihab ederken (seçerken) çocukların alakalarını, iktidarlarını muhitin icaabat ve şeraitini (gereksinimlerini ve şartlarını) ve mevzunun diğer derslerle rabıtasını nazarı itibara almalıdır. Müfredat programını ikmale (tamamlamaya) çalışmaktan ziyade dersin gayesini düşünerek hareket etmelidir. Ders mevzuları bir ihtiyaca tekabül eden eşyadan intihap edilmelidir. (mesela muallim kâğıt bükme sayesinde müstatil ve müselles (dikdörtgen ve üçgen) şekillerini tanıtmak istiyorsa, bunu bir zarf imal ettirmek suretiyle yapmalıdır.) 4- Muallim el işleri dersinde mümkün olduğu kadar mahallinden kabili tedarik ve ucuz malzeme isti’mal ettirmeli ve çocukları bir fikiri iktisatla (iktisat düşüncesiyle) hareket ettirerek malzemeyi israf etmemeye alıştırmalıdır. 5- El işleri dersi bütün sınıf talebesine veyahut sınıf dahilinde teşkil edilecek talebe guruplarını müştereken (birlikte) çalıştırmak için en güzel bir vasıtadır. Cemiyet içinde de insanların müştereken görecekleri birçok işler vardır. Daha mektepte iken çocuklara müşterek bir maksat uğrunda ve hep birden çalışma terbiyesini vermek lazımdır. Yapılacak eşyanın mevzunu (mesela bir çiçeklik numunesi) temin ettikten sonra bunun planı ve teferruatı sınıfça münakaşa edilir. Bundan sonra talebe guruplara ayrılır. Herbiri işin bir kısmının yapılmasını deruhte eder (üstlenir). Neticede bir kişinin yalnız başına başaramayacağı müşterek bir eser meydana gelmiş olur. 6- Çocuklara mümkün mertebe kullandıkları tedris vesaiti de yaptırılacaktır. Bundan maksat talebeye mektepte kullanılan eşyanın mekanizmasını öğretmektir. ( manivela, el arabası, makara, hacıyatmaz vesaire) Mektepte çocuk oyuncaklarının yaptırılmasında da beis (zarar) yoktur. 7- Kıl testeresi ile oyma işleri esasen kopyacılıktan ve mekanik faaliyetten ibaret olduğundan ve ayrıca sıhhi zararları da bulunduğundan bunların yaptırılması şahan-ı tavsiye değildir. Kıl testere yalnız el işlerine lazım olan tahtaları kesmek için kullanılabilir. Ev İdaresi ( Kızlara mahsus) İlk mekteplerin dördüncü ve beşinci sınıflarında tedris edilecek ev idaresi derslerinin hedefleri şunlardır: 1- Büyük kısmı daha tahsil görmeden hayata karışacak, ev kadını olacak olan kızlarımıza müstakbel vazifeleri hakkında esaslı bir bilgi ve fikir vermek. 2- İyi bir evin nasıl olacağı, iyi bir ev kadının nasıl olması icap ettiği edeceği kendilerine layıkıyla anlatmak. 3- Ev kadının başlıca esaslarını öğretmek. 4- Talebe sıhhi ve gıdai esaslar hakkında kendilerine sağlam malumat vermek. 5- Çocuk bakımı hakkında en lüzumlu fikirleri kendilerine telkin etmek. Ev idaresi derslerinin tedrisinde itina edilecek noktalar: 1- Dersin azami derecede ameli olması lazımdır. Bunun için bir taraftan müşahede ve tetkikler, diğer taraftan tecrübelere pek ziyade mevki verilmelidir. Resim levhalarından istifade olunmalıdır. Mektepte böyle levhalar bulunmazsa resimleri mecmualardan, kitaptaki resimlerden istifade edilebilir. 2- Dersin bazı bahislerinde talebenin bilfiil çalışması lazımdır. Mesela; tabahate (aşçılığa) ait kısımlarda. (Vesait tedariki mümkün olan mekteplerde bazı yemek tecrübeleri yapmak ve birkaç nevi yemek pişirmek lazımdır.) 3- Tabahet bahsinde muhtelif yemek nevilerini öğretmekten ziyade yemeklerin gıdai ve iktisadi kıymetlerini öğretmek; sofra ve yemek tertibatında az masrafla sıhhi bir yemek nasıl tertip olunabileceğini bilmek daha faideli olacağı hatırdan çıkarılmamalıdır. 4- Ev iktisadının ameli bir tarzda tedrisi için talebeye sureti mahsusada defter tutturmak lazımdır. 5- Talebeye bazen şu şekilde verilecek vazifelerin pek ziyade faidesi olabilir: - Çarşıdan geçerken muhtelif yemek malzemesinin fiyatlarını öğrenmek ve buna göre mesela dört kişilik bir yemek tertip etmek ve hesabı yapmak. 6- Çocuk bakımı bahsinde bazı ailelerde bu hususta hala hükümran olan yanlış ve muzirr (zararlı) adetlere kızların bilhassa nazarı dikkatlerini celp etmek ve bu fena adetlerin azalması için telkinlerde bulunmalıdır. Dördüncü Sınıf (Haftada bir ders) 1- Ev: Evin sıhhi şeraiti, taksimi, oturma, yatma odaları, salon, yemek odası, mutfak. İyi bir mutfak nasıl olmalıdır? Çamaşır tertibatı, evin su tevziyatı (dağılımı) Banyo ve abdesthane. Evin tenevvür (aydınlatma) ve teshini (ısıtması). Evin temizliği. 2- Mefruşat ve eşya: Salon mefruşatı, mefruşatın rahatlığı, temiz tutulmaya müsaitliği, sıhhiliği, güzellik ve tenasübü (yakışması). Yemek odası eşyası, yatak odası eşyası, ev dahilinde tertip ve tezyini (Bilhassa ucuz ve adi mevad ile sade ve zarif tertibat tezyinat yapmak.) 3- Sofralar: Kahve aleti. Yemek, çay sofraları. Sofra tertibi. Sofra ve yemek adabı. 4- Muaşeret: Ev halkının birbirleri ile münasebeti. Ziyaret ve kabuller. Kıyafetler, merasim ( nişan, nikah v.s.) Beşinci Sınıf (Haftada bir ders) 5- Mutfak işleri: a- Aile mutfağı- mutfak takımları. b- Yemeklerde kullanılan mevad ve malzeme: et, un, pirinç, kuru sebzeler, tuz, süt, yumurta, yağ, baharlar, şeker. Bunların başlıca evsafı muayeneleri. ( en amleli ve kabili tatbikat usulleri.) c- Yemek tertibinde esaslar: vücudu besleyen ve tamir eden gıdalar. (mesela; şeker, nişasta, yağlar.) d- Başlıca yemeklerin sureti ihzarı ve gıda kıymetleri. e- Pasta, tatlılar, kompostolar, reçeller. f- Yemeklerin sofraya zarif bir şekilde arzı: garnitürler. g- Salatalar. Turşular. h- Kahve, çay ve meşrubat. 6- Çocuk bakımı: Küçük çocuğun temizliği, giyimi. Çocuğu beslemek: tabii erzak, suni erzak. Çocuk mamaları ve yemekleri. Çocuğun sıhhati: çocuk hastalıkları ve bunlardan tevakki (sakınma) çareleri. 7- Hastaya ihtimam: Hastaya bakmak: hasta yemekleri ( et suları, pirinçli yemekler) yapmak. 8- Çamaşır: Çamaşır yıkamak, ütü yapmak. Kola yapmak. 9- Ev iktisadı: Ev bütçesi, ev sarfiyatı, alışveriş. Evde tasarruf, tasarruf edilen paranın idaresi. Bankaların aile tasarruf cüzdanları, hayat sigortası. Dikiş-Nakış ve Tamir Dersleri (Kızlara mahsus) Kızlara mahsus dikiş, nakış ve tamir dersini hedefleri şunlardır: 1- Kız çocuklarının gözlerinin renkleri ve şekilleri iyi örmeye alıştırmak. Onlara şekillerin tenevvü (çeşitlilik) ve ahengindeki güzelliği göstermek. Muhtelif renkler arasındaki ahengin ne suretle temin edilebileceğini öğretmek ve bütün bunlar sayesinde çocukların bedia (güzellik) zevklerini tenmiye ve inkişaf ettirmek. 2- Kız çocuklarının gördüklerini, bildiklerini ve tasavvur ettiklerini meydana getirmek suretiyle ellerinde bir meleke ve mumarse (el alışkanlığı) husule getirmek. 3- Dikiş, nakış, tamir ve yama hususlarında ailenin basit ihtiyaçlarını tatmine muktedir, becerikli genç kızlar ve ev hanımları yetiştirmek. 4- Kız çocuklarını muayyen bir maksat uğrunda ve mütemadi surette çalıştırmak sayesinde onlara “iş zevkini” vermek ve “sayi itiyadını (çaba huyunu)” kazandırmak. Kızlara mahsus el işinin talimatında dikkat dikkat edilecek noktalar şunlardır: 1- Biçki, dikiş ve nakış gibi işlerde kız çocuklarının tabii ve hususi bir alakası mevcuttur. Bu alakanın sevk ve ilca (zorlamasıyla) mektebe gitmeyen kızlar bile ailelerinden ve muhitlerinde bulunan diğer hanımlardan b hususlara müteallik birçok şeyler öğrenmektedir. Mektepler ise çocukların tabii ve faideli olan alakalarından daima istifade etmek yollarını bilmelidirler. 2- İlk tahsil çağında bulunan kızların henüz elleri ve parmakları zayıf ise de bu tabii alakanın tesiri ile kendilerine birçok faideli el hüneri iktisap ettirmek mümkündür. Ancak kızlara mahsus olan el işlerini nakış, dikiş, biçki, örgü ve tamirat gibi kısımlara tefrik ederek (ayırarak) bunları mahallin icabatına göre tedricen (yavaş yavaş) talim etmek lazımdır. 3- Birinci, ikinci, üçüncü sınıflarda kızlar umumi ve terbiyevi kıymetleri haiz olması dolayısıyla umumen kız ve erkek çocuklara mahsus olan kum, karton, kum, kil işlerini yapmaya mecburdurlar. Üçüncü sınıfı yalnız kızlardan mürekkep olan mekteplerde bu umumi el işlerinin yanı başında kızlara mahsus el işleri mebadiyesinin (il prensipleri) de talimine başlanabilir. Kız mekteplerinin dördüncü ve beşinci sınıflarında ise umumi el işleri ve resim saatlerinden tasarruf edilerek yalnız kızlara mahsus el işleri talimi olunur. Fakat bu sınıflarda umumi el işlerinin ve resmin ihmali caiz değildir. 4- Nakış işi kız çocuklarını dikiş ve biçki işlerinden daha ziyade alakadar ettiğinden evvela işe nakıştan başlanabilir. 5- Biçki ve dikiş derslerinde çocukların yaş iktizasınca (gerektirdiği) nazariyattan ziyade ameli ve tatbiki talimlerin yapılması lazımdır. Bilhassa mendil bastırmak, çocuk çamaşırları hazırlamak gibi işler yaptırılabilir. 6- Nakış tedrisinde de ifrata (israfa) gidilmemelidir. Bilhassa kızların pek çok emekler sarf ederek yapacakları ve müddeti hayatlarınca bir daha yapmayacakları nakışlara ve tezyinata rağbet etmemek lazımdır. 7- Aile iktisatıyatına olan hıdmeti dolayısıyla el işleri türünden yama ve tamir işlerine mühim bir mevki ayırmak icap eder. İlk mektebi ikmal eden her bir kız sökük ve yırtık yamasını ve çorap tamirini öğrenmelidir. 8- Kızlara mahsus el işleri türünden muhtelif suretlerde yaptırılan örgü işleri de mühimdir. Her bir kız mahalli icabatına ce malzemeye göre muhtelif örgü işlerini de öğrenmelidir. 9- Kızlar, mevcut modellerin basmakalıp kopyası olmamalıdırlar. Mevcut modellerden istifade etmekle beraber kendileri de bunlar gibi ve bunlardan üstün şekiller ve modeller icadına gayret göstermelidir. 10- İmkân müsait olan mahallerde kızlara dikiş ve teriku (?) makinaları yaptırılan işler de öğretilebilir. Bütçesi müsait olan mekteplerde mezkûr (anılan) makinaları tedarik etmeleri şayanı tavsiyedir. 11- Kızlara mahsus el işleriyle kızlara yaptırılan resimler arasında da sıkı bir münasebet tesis edilmelidir. 12- El işlerinde yaptırılan hesap işleriyle hesap dersi arasında tabii bir münasebet mevcuttur. Yalnız her iki derste verilen malumatın muvazi (aynı derce) gitmesine dikkat lazımdır. 13- El işleri dersinde kızların bedia zevk ve terbiyelerini ihmal etmemekle beraber bunların bu ders esnasında hayat için zaruri ve elzem olan şeyleri öğrenmelerine gayret etmelidir. 14- Hesap işlerinde eski Türk modelleri tetkik edilerek bedia bir şekilde ihya edilecektir. 15- Kızlara mahsus el işleri dersinde yaptırılan eşya, sene nihayetine kadar hıfz edilmeli ve mektep sergisinde teşhir edilmelidir. Bu sergiler de talebe tarafından mektepte işlenmemiş veyahut evvelki senelerde yaptırılmamış olan şeylerin teşhiri caiz değildir. Serginin nihayetinde malzemesi kendisine ait olan eşya bunları yapmış olan talebeye verilecektir. Kız mekteplerinin muhtelif sınıflarında talebenin seviyesine göre öğretilecek mevzular şunladır: 1- Nakış: Etamin, kanaviçe üzerine işlemeler. Istampadan basit şekillerin eşya üzerine tatbiki. Düz fisto, kaba sarma. Sarma ve fistoların daha mutevennü (çeşitli) şekilleri. İnce etamin ve kumaş üzerine basit hesap işleri, basit fıroşe işleri. Hesap işlerinin nevileri. 2- Dikiş: Etamin ve kanviçe gibi seyrek nescilli (dokumaları) bezler üzerine işler yaptırmak. Yine bu bezler üzerine ilmek sayarak oyulgama, iğne ardı, kenar bastırması yaptırmak. İki kumaşı birbirine birleştirmek. Delikli bezlerle bu mumarseler yaptırıldıktan sonra çirişsiz ve yumuşak bezler üzerine aynı dikişleri tatbik ettirmek. İplik çekmek ve ipliği çekilmiş parçaya basit antikalar yaptırmak. Dantel dikmek. Büzme yapmak. Pile, ganune, büzme yaptırmak. Bir taraftan ve iki taraftan büzülmüş parçayı düz kumaşa birleştirmek. Fitil geçirmek, şerit dikmek, ilik örmek. İki taraftan veya ortadan büzmek. İki parçayı oyulgama, iğne ardı ve makine ile birleştirmek. İngiliz dikişi, çırpma, makine antika, ajurla kenar bastırmak. Düz ve büzülmüş danteli rabıt etmek. Bu dikişler parçalar üzerinde gösterildikten sonra gömlek, pantolon, mektep önlüğü, basit entari, buluz üzerine tatbik ettirilecektir. 3- Örgü: Tek şişle yün örgüleri. Çift şişle yün veya tire örgüleri, beş şişle çorap örgüsü. 4- Tamir: Çamaşır tamiri, çorap tamiri, yama örgüsü. Son